Πολύ βαρειά ἡ σκυτάλη

ΡΩΤΗΣΑ δύο κορυφαίους σκηνοθέτες τοῦ Θεάτρου μας…

… πότε ἦταν ἡ τελευταία φορά πού ἔζησε κρίση σάν αὐτή πού διέρχεται σήμερα τό Ἐθνικό μας Θέατρο. Γιατί μήν ἔχουμε αὐταπάτες: ἡ παραίτηση τοῦ Διευθυντοῦ του μέ τίς πιπερᾶτες λεπτομέρειες πού τήν συνοδεύουν ἀπασχολεῖ τό πανελλήνιον ἀλλά ἀντανακλᾶ κυρίως στόν θεσμό ὁ ὁποῖος εἶναι τά «Ἅγια τῶν Ἁγίων» τοῦ Πολιτισμοῦ μας. Καί ὅταν βεβαίως κάνουμε λόγο γιά «κρίση», δέν μιλᾶμε γιά τίς κλασσικές ἀντιπαραθέσεις μεταξύ Ὑπουργῶν Πολιτισμοῦ καί ἑκάστοτε Διευθυντῶν αὐτοῦ, τέτοιες εἶναι γνωστές καί εἶναι ἀρκετές. Ὅπως μία μέ πρωταγωνιστή ἕναν Ὑπουργό τοῦ ΣΥΡΙΖΑ ὁ ὁποῖος ἀπαίτησε κάποτε ἀπό ἕναν Διευθυντή του νά πειθαρχήσει στήν ἐντολή του νά παραιτηθεῖ αὐτοβούλως ἐπειδή «εἶναι δημόσιος ὑπάλληλος». Ὄχι, δέν ἀναφερόμαστε σέ τέτοιες «κρίσεις». Οἱ δύο σκηνοθέτες πού συνομίλησα –κορυφαῖοι στό εἶδος τους, ἔχουν κατά καιρούς συνεργαστεῖ μέ τό Ἐθνικό– δέν ἦταν σέ θέση νά θυμηθοῦν κάτι ἀνάλογο ἀπό τό παρελθόν. Ἡ παραίτηση Λιγνάδη εἶναι ἕνα συγκλονιστικό γεγονός στήν ἱστορία τοῦ θεσμοῦ, ἀπό ὅποια πλευρά (ἠθική, πολιτική, πολιτισμική, διοικητική) καί ἄν τήν προσεγγίσει κανείς. Τό Ἐθνικό Θέατρο ἱδρύθηκε ἀρχικῶς ὡς «Βασιλικό» τό 1880 μετά ἀπό χορηγία 10.000 λιρῶν τοῦ ὁμογενῆ Εὐστράτιου Ράλλη καί τό 1930 ἐπανιδρύθηκε ὡς «Ἐθνικό» ἀπό τόν Γεώργιο Παπανδρέου.

Καί ὀνομάστηκε ἔτσι –«Ἐθνικό», γιά νά ἡγεῖται. Ὄχι γιά νά διασύρεται. Ἐκεῖνος δέ πού ἀναλαμβάνει κατά καιρούς τήν Διεύθυνσή του ἔχει ἀπό πάνω του φαντάσματα πού τόν παρακολουθοῦν σέ κάθε του βῆμα, θέλει δέν θέλει: τόν Πολίτη, τόν Ροντήρη, τόν Κατσέλη, τόν Σολωμό, τόν Χουρμούζιο, τόν Μινωτῆ, τόν Βολανάκη, τόν Θεοτοκᾶ, ἀπό σκηνοθέτες καί συγγραφεῖς. Τήν Κυβέλη, τήν Παπαδάκη, τήν Παξινοῦ, τήν Μελίνα, τήν Συνοδινοῦ, τόν Κατράκη, τόν Νέζερ, τήν Μανωλίδου, ἀπό τούς ἠθοποιούς. Δέν εἶναι ἀστεῖο αὐτό. Βαριά ἡ σκυτάλη, πολύ βαριά. Κοιτᾶς τά πορτραῖτα τους κάθε μέρα πού ξεκινᾶς ἀπό τό σπίτι σου γιά τήν Ἁγίου Κωνσταντίνου καί θές δέν θές, λογοδοτεῖς. Ὑπάρχουν ἀπαιτήσεις. Ἀπό τήν αὐστηρότατη Δραματική του Σχολή ἀναδείχθηκαν μορφές καί ἠθοποιοί πού ὅρισαν τόν Πολιτισμό μας. Καί ἐάν ὑπάρχει ἕνα δίδαγμα ἀπός τήν παραίτηση Λιγνάδη, ἀνεξαρτήτως τοῦ ποῦ εἶναι ἡ ἀλήθεια καί ποῦ τό ψέμα, αὐτό εἶναι ὅτι ἡγεσία στόν πολιτισμό, στήν πολιτική, στίς τέχνες, στά γράμματα, στόν ἀθλητισμό, στά ΜΜΕ δέν εἶναι μόνο τό πρότυπο ζωῆς πού ὑπηρετεῖς δημοσίως ἀλλά καί αὐτό πού ἀκολουθεῖς ἰδιωτικῶς. Ὁ τρόπος πού ἀντιλαμβάνεσαι τό δημόσιο ἀξίωμα πρέπει νά συμβαδίζει μέ τήν ἰδιωτική σου ζωή, στό μέτρο πού ἐκείνη διαπλέκεται μέ αὐτό. Ἡ Δραματική σχολή τοῦ Ἐθνικοῦ μας Θεάτρου ἀνέδειξε μεγάλους ἠθοποιούς γιατί οἱ δάσκαλοί της ἀκολουθοῦσαν τήν κλασσική ἐκπαιδευτική διαδικασία: τήν ἀπόσταση. Ὁ Τάκης Μουζενίδης, ὁ Ἄγγελος Τερζάκης, ὁ Τάσος Λιγνάδης, ὁ Γιάννης Σιδέρης δέν κάλεσαν ποτέ στό σπίτι τους στίς 11 τό βράδυ τήν Μαίρη Ἀρώνη, τόν Δημήτρη Χόρν, τήν Βάσω Μανωλίδου, τόν Θᾶνο Κωτσόπουλο, τόν Στέλιο Βόκοβιτς γιά νά τούς «παίξουν» πριβέ ἕναν μονόλογο. Τούς δίδασκαν καί τούς ἐνέπνεαν στό Θέατρο κρατώντας τήν ἀναγκαία ἀπόσταση. Αὐτό βεβαίως δέν σημαίνει πώς κάθε ἐποχή δέν εἶχε τά πάθη της, τούς ἔρωτές της, τά παρασκήνια καί τά «θέλω» της! Τό βέβαιον ὅμως τότε ἦταν ἕνα: ὑπῆρχε ἐλάχιστος κώδικας ἀρχῶν καί ἀξιῶν. Τό «σανίδι» εἶναι ἄλλως τε τόσο ἀπογυμνωτικό, καμμία σχέση μέ τήν τηλεόραση πού φτιασιδώνει τίς ἀτέλειες τῶν ἀταλάντων, πού δέν ἐπιτρέπει χάρες. Γιά νά γίνεις «ἄλλος» κατά τήν διάρκεια μιᾶς παράστασης, νά «πεθάνεις» μετά τό τέλος αὐτῆς καί νά «γεννηθείς» ξανά στήν ἑπόμενη θέλει Παιδεία καί Ἦθος. Δέν ἀρκεῖ νά περάσεις ἀπό ἕνα «κρεβάτι». Ὅποιος δέ σέ ὁδηγεῖ σέ αὐτό πρός ἔκδοση ἀδείας ἐπαγγέλματος διαπράττει ἔγκλημα.

Ἄν ὑπάρχει ἕνα κεντρικό λάθος λοιπόν σέ ὅλες τίς ἱστορίες πού ἔχουμε μέχρι στιγμῆς ἀκούσει μέ ἀφορμή τήν κακέκτυπη ἐκδοχή τοῦ ἑλληνικοῦ #metoo, αὐτό εἶναι ἡ κατάλυση τῆς ἱεραρχίας καί ἡ εὐνοιοκρατία. Καί βεβαίως ἡ συστηματική κατάχρηση ἐξουσίας. Εἴτε μέ τήν συναίνεση τοῦ θύματος εἴτε χωρίς. Μετά τήν ἔκρηξη τῆς ἰδιωτικῆς τηλεόρασης τό 2000, τήν εὐρεῖα δημοσιότητα πού ἀπολάμβαναν οἱ ἠθοποιοί τῶν σήριαλς, τίς ἀσύλληπτες ἀμοιβές τῶν 7.000 εὐρώ ἀνά ἐπεισόδιο, ἕνα μεγάλο μέρος τῆς νεολαίας μεγάλωσε, δυστυχῶς, μέ τήν ἰδέα ὅτι ὁ καλύτερος δρόμος γιά τήν ἐπιτυχία εἶναι ὁ σύντομος. 12.000 ἠθοποιούς ἔχουμε σήμερα στήν πατρίδα μας. Ἴσως περισσοτέρους καί ἀπό τήν Μεγάλη Βρεταννία. Ἠθοποιούς οἱ ὁποῖοι δέν ἀποφοιτοῦν μόνο ἀπό τήν Δραματική Σχολή τοῦ Ἐθνικοῦ Θεάτρου ἀλλά καί ἀπό πλεῖστες ὅσες ἄλλες, στίς ὁποῖες νεαρά παιδιά μαθητεύουν δίπλα σέ ἐπώνυμους σκηνοθέτες καί ἠθοποιούς τῆς ἰδιωτικῆς τηλεοράσεως. Τινές ἐκ τῶν ὁποίων καταργοῦν μέ τό «καλημέρα» τίς ἀποστάσεις καί πριμοδοτοῦν τήν μετριοκρατία. Καί, ὡς γνωστόν, ἡ οἰκειότητα θρέφει τήν περιφρόνηση. Ἄν μιλᾶς στό «ἴνδαλμά» σου στόν ἑνικό ἀπό τήν τρίτη μέρα τῶν σπουδῶν σου καί ἄν σέ καλεῖ στήν οἰκία του ἀπό τήν Τετάρτη, τότε δέν θά ἀργήσει ἡ μέρα πού ἡ «οἰκειότης» θά ἐξελιχθεῖ σέ μπούμερανγκ γιά ἐκεῖνο. Ὅποια καί ἄν εἶναι ἡ αἰτία. Ἐπανέρχομαι στούς φίλους σκηνοθέτες μέ τούς ὁποίους μίλησα χθές διά μακρόν, δέν θά ὑπεισέλθω σέ ὅσα φέρεται ὅτι διέπραξε ὁ Δημήτρης Λιγνάδης –αὐτά εἶναι ἀντικείμενο ἐρεύνης τῆς Δικαιοσύνης. (Ὁ καταγγέλλων δέν εἶναι τό ἅλας τῆς γῆς.). Ἰδού τί μοῦ ἐμπιστεύτηκαν:

«Σέ συνθῆκες ὄχλου πού θυμίζουν τήν Γαλλική Ἐπανάσταση, δέν μπορεῖς νά πεῖς πολλά! Αὐτό πού περνᾶ δυστυχῶς στήν κοινωνία εἶναι πώς δέν προχωρᾶς πολύ ἄν εἶσαι ἐντάξει. Ἐάν λές “ὄχι”. Ἐξέλιξη πού ἀδικεῖ δεκάδες νέα ταλαντοῦχα παιδιά τά ὁποῖα κράτησαν τήν θέση τους, εἶπαν “ὄχι” σέ αὐτούς πού ζητοῦσαν ἀπαιτητικά τό “ναί” τους καί βγῆκαν ἀποφασιστικά ἀπό τό σκοτεινό δωμάτιο τήν ὥρα τῆς κρίσεως». Οἱ σκηνοθέτες μοῦ προσέθεσαν καί κάτι ἀκόμη: «Κανείς δέν μπορεῖ νά γνωρίζει ποιές σκοτεινές αἰτίες ξυπνοῦν ἔνστικτα τῶν ἀνθρώπων γιά νά καταγγέλλουν ἀναδρομικῶς τά γεγονότα πού καθόρισαν τήν ζωή τους. Ἄλλοι γιατί τώρα νομίζουν πώς εἶναι ἡ ὥρα. Ἄλλοι γιατί νοιώθουν ἀκυρωμένοι. Ἄλλοι γιατί νοιώθουν ὅτι ἡ πανδημία τελειώνει γιά καιρό τό Θέατρο, δέν ἔχουν δουλειά καί δέν ἔχουν τίποτε νά χάσουν. Ἄλλοι γιατί ἀποτελοῦν μιά γενιά πού ἀσφυκτιᾶ ἀπό τήν κλειστή ἐπετηρίδα τοῦ θεάτρου καί διαδηλώνει στό facebook ὅτι “εἶναι ἡ ὥρα νά ἔρθουμε ἐμεῖς στά πράγματα!”. Ὅποια ἐκδοχή καί ἄν ἀκολουθήσει κανείς στό ἴδιο συμπέρασμα καταλήγει: Ἡ κρίση κορυφῆς σέ ἕναν ἀκόμη θεσμό μας, τό Ἐθνικό Θέατρο πού κανονικῶς ἔπρεπε νά μένει ἀπρόσβλητος καί ἀμόλυντος ἀπό τό τσουνάμι τῆς διαβολῆς πού κατακυριεύει τήν κοινωνία μας, εἶναι ἡ κορυφαία ἀπόδειξη τῆς σήψης καί τῆς παρακμῆς τοῦ Ἔθνους. Τῆς μακρᾶς παρακμῆς πού κρύβαμε ἐδῶ καί χρόνια ἐπιμελῶς κάτω ἀπό τό χαλί. Παριστάνοντας κάποιους ἄλλους. Δέν εἴμαστε οἱ ἄλλοι πού νομίζουμε, δυστυχῶς. Καί τό ἀνακαλύπτουμε βιαίως μέσα στήν θύελλα πού σαρώνει τόν παλαιό κόσμο».