Oἱ φιλοδοξίες Ἐρντογάν γιά τά πυρηνικά ἀγκάθι στήν σχέση του μέ τόν Μπάιντεν

Τοῦ Μανώλη Κοττάκη

ΟΛΙΓΑ εἰκοσιτετράωρα πρίν ἀπό τήν κρίσιμη συνάντηση τοῦ Προέδρου τῶν ΗΠΑ Τζό Μπάιντεν μέ τόν Τοῦρκο ὁμόλογό του Ταγίπ Ἐρντογάν, ἔντονες διεργασίες γιά τό ἀκριβές πλαίσιο αὐτῆς εὑρίσκονται σέ πλήρη ἐξέλιξη. Ἀμφότερες οἱ πλευρές ἀποστέλλουν τροχειοδεικτικά μηνύματα ἡ μία στήν ἄλλη: ὁ Ἀμερικανός Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν Ἄντονυ Μπλίνκεν ἐτάχθη ὑπέρ τοῦ Δικαίου τῆς Θαλάσσης, θέση πού κατ’ ἐξοχήν εὐνοεῖ τά ἑλληνικά συμφέροντα. Φιλέλληνες γερουσιαστές ὅπως ὁ Ρόμπερτ Μενέντες καί ὁ Μάρκο Ρούμπιο κατέθεσαν νομοσχέδιο πρός ἔγκριση στό Κογκρέσσο μέ αἴτημα νά δοθοῦν τά ἀμερικανικά F35 πού παρήγγειλε ἡ Τουρκία στήν Ἑλλάδα καί νά δοθεῖ προτεραιότητα στήν Ἑλλάδα στήν προμήθεια πλεονάζοντος ἀμυντικοῦ ὑλικοῦ τῶν ἐνόπλων δυνάμεων τῶν ΗΠΑ. Διαρροές τῶν προηγουμένων ἑβδομάδων ἐμφανίζουν ἐπίσης τίς ΗΠΑ ἕτοιμες νά μεταφέρουν μέρος ἀπό τίς δραστηριότητές τους στήν βάση τοῦ Ἰντσιρλίκ στήν Θράκη καί σέ νησιά τοῦ Αἰγαίου. Ἄλλες διαρροές πού εἶχαν ὡς στόχο νά δοκιμάσουν τίς ἀντιδράσεις τῶν Τούρκων τίς ἐνεφάνιζαν διατεθειμένες («Χουρριέτ») νά ζητοῦν πλέον ἐτήσιο ἔλεγχο τῶν ρωσσικῶν πυραύλων S400 καί ὄχι τήν ἀπομάκρυνσή τους ἀπό τήν Τουρκία. Τέλος, οἱ ΗΠΑ (καί ἡ Ἑλλάς) θέτουν τόν τελευταῖο χρόνο μέ ἔνταση ἕνα θέμα ἡ σπουδαιότητα τοῦ ὁποίου (εἰδικῶς γιά τίς τουρκοαμερικανικές σχέσεις) δέν ἔχει ἀναδειχθεῖ ὅσο θά ἔπρεπε: τό ἐργοστάσιο πυρηνικῆς ἐνέργειας τοῦ Ἀκουγιού στήν Ἀττάλεια. Ἦταν ἀνάμεσα στά θέματα πού συζήτησαν οἱ κύριοι Δένδιας καί Τσαβούσογλου προσφάτως μέ τόν Τοῦρκο ὁμόλογό του –κατά τόν Ἕλληνα Ὑπουργό Ἐξωτερικῶν– νά δείχνει κατανόηση.

Οἱ Τοῦρκοι ἀπό τήν πλευρά τους ὅλο αὐτό τό διάστημα ἑλίσσονται. Ἔκαναν κινήσεις στήν Οὐκρανία καί στήν Κίνα (μειονότης Οὐιγούρων) πού κεντρίζουν τό ἐνδιαφέρον τοῦ State Department, Μέσα Ἐνημέρωσης προσκείμενα στόν Πρόεδρο Ἐρντογάν («Γενί Σαφάκ») ἐξεπέλυσαν προσωπικές ἐπιθέσεις κατά τοῦ Προέδρου Μπάιντεν μέ ἀφορμή τίς ἀποκαλύψεις τοῦ «νονοῦ» Πεκέρ ἀπό τήν Σαουδική Ἀραβία, τελικῶς ὅμως ὁ Τοῦρκος Ὑπουργός Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε, στό παραπέντε τῆς συνάντησης τῶν δύο ἡγετῶν, ὅτι ὑπάρχουν περιθώρια συνεργασίας «ἀρκεῖ νά ἱκανοποιηθοῦν οἱ φιλοδοξίες τῆς Τουρκίας». Ἐνεχείρισε μάλιστα πρός τοῦτο καί «ἔγγραφο ὁράματος» στόν ὁμόλογό του Μπλίνκεν, ὥστε νά ἀναπτυχθεῖ πλήρης στρατηγική σχέση μεταξύ ΗΠΑ – Τουρκίας. Σέ συνέντευξη πού ἔδωσε προχθές στόν τηλεοπτικό σταθμό ΤRT Haber ὁ κύριος Τσαβούσογλου δήλωσε:
«Βλέπουμε ὅτι οἱ ΗΠΑ ἐπιθυμοῦν νά συνεργασθοῦν μέ τήν Τουρκία σέ πολλούς στρατηγικούς τομεῖς. Τό ἔχουμε δεῖ μέ τόν Ὑπουργό Ἐξωτερικῶν Antony Blinken, τό ἔχουμε δεῖ στούς ἄλλους συνομιλητές μας. Αὐτό βλέπουμε σέ ὅλους τούς συνομιλητές μας, τό βλέπουμε καί στόν Biden. Ἀπό τή μία πλευρά, πῶς ἐπιλύουμε αὐτά τά προβλήματα, καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, θά εἴμαστε σέ θέση νά ἐνισχύσουμε αὐτήν τή συνεργασία ἐνῶ ἀποκαθιστοῦμε τίς μελλοντικές σχέσεις; Ὑπό τόν Trump, ὑπῆρχε στόχος γιά ὄγκο συναλλαγῶν 100 δισ. $. Τί πρέπει νά κάνουμε γιά νά ἐπιτύχουμε αὐτούς τούς στόχους;». Ὁ Τσαβούσογλου εἶπε ὅτι ἔδωσε στόν Μπλίνκεν ἕνα «ἔγγραφο ὁράματος» στό ὁποῖο ἔχουν καταγραφεῖ οἱ ἐνέργειες πού θά μποροῦσαν νά γίνουν γιά τήν ἐπίλυση τῶν ὑπαρχόντων προβλημάτων καί τή μετατροπή τῶν στρατηγικῶν σχέσεων σέ μιά πραγματικά στρατηγική σχέση. «Βλέπουμε ἐπίσης ὅτι θέλει νά ἐργαστεῖ πιό στενά σέ πολλά περιφερειακά ζητήματα. Μποροῦμε νά κάνουμε αὐτά τά πράγματα, ἀλλά οἱ προσδοκίες μας πρέπει νά ἱκανοποιηθοῦν». Ἀναφερόμενος στά σημεῖα ὅπου οἱ ΗΠΑ θέλουν νά συνεργασθοῦν μέ τήν Τουρκία, ὁ Τσαβούσογλου εἶπε πώς «γιά παράδειγμα, στή Συρία, οἱ ΗΠΑ θέλουν νά συνεργαστοῦν καλύτερα μαζί μας αὐτήν τήν περίοδο. Γιά κάποια χρονική περίοδο, “ἀπεκόπησαν” ἐντελῶς ἀπό τή Συρία. Ἐνδιαφέροντo μόνο γιά τή Βορειοανατολική Συρία. Στήν περίοδο Trump, ἔλεγαν “ὑπάρχει πετρέλαιο ἐδῶ, ὁπότε θά μείνουμε”. Δέν ἐνδιαφέροντο καθόλου γιά τή Λιβύη, οἱ ΗΠΑ ἐνδιαφέρονται περισσότερο τώρα». Τονίζοντας ὅτι ὑπάρχει ἐνδιαφέρον στή νέα κυβέρνηση γιά τήν περιοχή τῆς Τουρκίας, ὁ Τσαβούσογλου δήλωσε πώς «βλέπουμε ὅτι θέλει νά συνεργασθεῖ μαζί μας ὄχι μόνο στό ζήτημα τῆς Λιβύης καί τῆς Συρίας, ἀλλά καί σέ πολλές περιοχές ἀπό τήν Μεσόγειο ἕως τόν Εὔξεινο Πόντο καί τόν Καύκασο».

Τό ἐρώτημα εἶναι μέχρι ποίου σημείου μπορεῖ νά φθάσει ἡ διαπραγμάτευση Μπάιντεν – Ἐρντογάν καθώς καί οἱ δύο πλευρές βλέπουν ἡ μία τήν ἄλλη μέ καχυποψία. Ὁ Πρόεδρος Ἐρντογάν θέλει νά ἐπαναπροσεγγίσει ὥς ἕνα βαθμό τίς ΗΠΑ ὅ,τι καί ἄν σημαίνει αὐτό γιά τίς σχέσεις του μέ τούς Ρώσσους, οἱ ὁποῖοι δέν συμφωνοῦν σέ ὅλα μαζί του. (Ἐνδεικτικῶς, ἡ Ρωσσία δέν εὐνοεῖ τά σχέδια Ἐρντογάν γιά τήν «Γαλάζια Πατρίδα» στήν Μεσόγειο καθώς δέν ἐπιθυμεῖ νά τόν δεῖ κυρίαρχο σέ αὐτή τήν θαλάσσια περιοχή.) Ἀπό τήν ἄλλη ὅμως ὁ Ἐρντογάν αἰσθάνεται βαθειά καχυποψία γιά τίς ἀπώτερες ἐπιδιώξεις τῶν ΗΠΑ, ἡ ὁποία ἐντάθηκε μετά τό πραξικόπημα τοῦ 2016. Ἀκόμη δέν μπορεῖ νά ξεπεράσει τό γεγονός ὅτι στήν καμπή ἐκείνη κινδύνεψε ἡ ζωή τῆς οἰκογένειάς του, ἀκόμη καί τῶν μικροτέρων σέ ἡλικία μελῶν της. Τήν ἴδια καχυποψία γιά τίς ἀληθεῖς προθέσεις τοῦ Ἐρντογάν αἰσθάνονται καί οἱ ΗΠΑ. Ἀπό τήν μία δέν ἐπιθυμοῦν νά χάσουν ἐντελῶς τήν Τουρκία ὡς σύμμαχο. Ἀπό τήν ἄλλη ὅμως ὑπάρχουν ἰσχυρότατοι κύκλοι μέσα στήν administration πού λένε στόν Πρόεδρο Μπάιντεν, ὅτι γιά ἀντικειμενικούς λόγους εἶναι πλέον δύσκολη ἡ στρατηγική συνεννόηση ΗΠΑ – Τουρκίας. Ἕνας ἀπό αὐτούς εἶναι ὅτι ὁ Πρόεδρος Ἐρντογάν ἄλλαξε τήν δομή τῆς Τουρκίας, εἰς τρόπον ὥστε νά προσομοιάζει πλέον ἀπολύτως μέ τήν δομή τοῦ Ἰράν καί τοῦ Πακιστάν παρά μέ δυτικῆς χώρας.

Ὁ δεύτερος εἶναι οἱ πυρηνικές φιλοδοξίες τοῦ Ἐρντογάν. Οἱ ΗΠΑ εἶναι ἐξαιρετικῶς σκεπτικές ἄν αὐτές περιορίζονται στήν παραγωγή πυρηνικῆς ἐνέργειας ἤ ἔχουν καί ἄλλους στόχους πού συνδέονται μέ τήν αὔξηση τῆς ἰσχύος τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων τῆς Τουρκίας. Στό παρελθόν, ἐπί Ὀμπάμα, τό 2012, οἱ ΗΠΑ ἀξιοποιώντας τήν τεχνολογία ἀπό ἐδάφους καί ἀέρος εἶχαν ἐντοπίσει περιοχές τῆς τουρκικῆς ἐπικράτειας ὅπου ἐγίνετο ἐπεξεργασία πυρηνικῶν ἀποβλήτων. Ἡ πληροφορία ἐκείνη σέ συνδυασμό μέ κάποιες ἀναφορές γιά τήν συνεργασία μέ γνωστές ἰσλαμικές ὀργανώσεις ἀπό τό Ἰράν καί τήν Παλαιστίνη προκάλεσαν συναγερμό, εἰς τρόπον ὥστε νά φθάσει τό ζήτημα αὐτό νά ἐνταχθεῖ στήν ἀτζέντα τῶν συνομιλιῶν τοῦ τότε Προέδρου τῶν ΗΠΑ Μπαράκ Ὀμπάμα μέ τόν Πρωθυπουργό τότε Ἐρντογάν. Τό ἐρώτημα πού τίθεται σήμερα καί μᾶς ἐνδιαφέρει βαθύτατα εἶναι ἕως ποίου σημείου φθάνει ἡ διάθεση τῶν ΗΠΑ – Τουρκίας νά τά ξαναβροῦν καί ἕως ποῦ φθάνει ἡ μεταξύ τους καχυποψία. Ἡ πληροφόρηση πού μᾶς φθάνει εἶναι ἀντικρουόμενη. Κατά μία ἐκδοχή ἡ καχυποψία τῶν ΗΠΑ εἶναι δεδομένη καί τό ζήτημα τῶν πυρηνικῶν θά τεθεῖ κατά πᾶσα πιθανότητα ἐκ νέου στήν συνάντηση Μπάιντεν – Ἐρντογάν. Ἡ καχυποψία εἶναι δεδομένη, ὥστε μέ βάση τίς ἴδιες πληροφορίες οἱ ΗΠΑ προτίθενται νά μεταφέρουν τό μεγαλύτερο τμῆμα τῶν δραστηριοτήτων τους στήν Ρουμανία πού καθιστοῦν ἐμπροσθοφυλακή τους καί ἕνα τμῆμα αὐτῶν στήν Ἑλλάδα (Θράκη, Σκῦρο, σύν Σούδα). Κατά ἄλλη ἐκδοχή ἄς μήν ἀποκλείεται νά ὑπάρξουν ἐντυπωσιακά ἀποτελέσματα στό ραντεβού τῆς Δευτέρας. Προφανῶς ἡ καλή σχέση Δύσης – Τουρκίας συμφέρει καί τήν Ἑλλάδα ὑπό μία προυπόθεση ὅμως: νά μήν γίνει πράξη αὐτό πού ζητᾶ ὁ Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν τῆς Τουρκίας κύριος Τσαβούσογλου: «Νά ἱκανοποιηθοῦν οἱ προσδοκίες τῆς Τουρκίας», τίς ὁποῖες σημειωτέον συνέδεσε καί μέ τήν Μεσόγειο. Θά ἀναμένουμε.