Ἱστορία δέν εἶναι πάντοτε αὐτό πού συμβαίνει μπροστά μας

Ὅταν ὁ λαός εἶναι στήν πραγματικότητα κομπάρσος τῶν ἐξελίξεων, καί ὄχι ὁ πρωταγωνιστής

Τοῦ Μανώλη Κοττάκη

ΤO ΕΧΩ ΑΝΑΡΩΤΗΘΕΙ πολλές φορές σκαλίζοντας ἱστορίες ἀπό τό πρόσφατο παρελθόν τῆς νεώτερης πολιτικῆς μας ἱστορίας: Συμβαίνει πάντοτε αὐτό πού βλέπουμε; Αὐτό πού νομίζουμε; Ἰσχύει ἀενάως αὐτό πού ἀποτυπώθηκε στάς δέλτους τήν στιγμή πού συνέβαινε; Ἤ μήπως καμμιά φορά ἡ ἱστορία εἶναι τελικῶς ἡ ἐκδοχή μέρους ἤ τοῦ ὅλου τῆς πραγματικότητας μέ βάση τούς τρέχοντες γεωπολιτικούς ἤ καί ἰδεολογικούς συσχετισμούς; Τό ἔχω ἀναρωτηθεῖ ὅταν διαβάζοντας τό βιβλίο τοῦ Plokhy γιά τό «Τίμημα τῆς Εἰρήνης» ἀνακάλυψα ὅτι ὁ Στάλιν εἶχε συμφωνήσει νά ἐκχωρήσει τήν Ἑλλάδα στήν σφαῖρα ἐπιρροῆς τοῦ Τσῶρτσιλ καί νά προδώσει τούς συντρόφους του στό βουνό ὅταν ὁ Δημοκρατικός Στρατός τῶν κομμουνιστῶν πάλευε νά καταλάβει τήν ἐξουσία στήν Βόρειο Ἑλλάδα. Ἀναμένοντας ματαίως τόν …Μόσκοβο. Τό ἔχω ἀναρωτηθεῖ αὐτό μελετῶντας τήν δολοφονία Λαμπράκη ὑπό τό φῶς τῶν μετέπειτα παραδοχῶν τοῦ ΚΚΕ –μέ καθυστέρηση πενῆντα ἐτῶν– ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς δέν ἦταν ὁ ἠθικός αὐτουργός αὐτῆς, ὅπως ἀρχικῶς κατηγορήθηκε. Ἄλλοι ἦταν. Καί εἶχε δίκιο νά ἐρωτᾶ «ποιός κυβερνᾶ αὐτόν τόν τόπο». Τό ἔχω σκεφτεῖ μέ ἀφορμή τήν ἐπέτειο τοῦ Πολυτεχνείου, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό παράσημο ἀντίστασης μιᾶς γενιᾶς ἀλλά καί τό ἄλλοθι ἑνός ὁλόκληρου λαοῦ γιά τήν παθητικότητά του στήν κατάργηση τῆς δημοκρατίας. Ποιοί ἦταν τελικῶς οἱ πρωταγωνιστές;

Οἱ χιλιάδες ἀνύποπτοι νέοι πού κλείστηκαν στό Πολυτεχνεῖο ἤ μήπως συνιστῶσες τῆς δικτατορίας πού ἄφησαν τήν ἐξέγερση νά ἐξελιχθεῖ γιά νά πέσει ὁ Παπαδόπουλος, νά ἔρθει ὁ Ἰωαννίδης, νά ὀργανωθεῖ στήν οἰκία ἑνός ἐκδότη στόν Πόρο μέ τήν συμμετοχή ἑνός ἐφοπλιστῆ τό πραξικόπημα Σαμψών κατά Μακαρίου καί ἐν τέλει νά εὑρεθεῖ τό τέλειο ἄλλοθι γιά νά πραγματοποιηθεῖ ἡ εἰσβολή τῆς Τουρκίας στήν Κύπρο μας; Πρόκειται γιά τά βλάσφημα ἐρωτήματα πού θέτει καμμιά φορά στά βιβλία του ὁ συμμετέχων στήν ἐξέγερση τῆς Νομικῆς Νῖκος Μπίστης.

Τό ἔχω ἀναρωτηθεῖ ὅταν μελετῶ τήν «ἐξέγερση» τῆς νεολαίας στό κέντρο τῶν Ἀθηνῶν τό 2008 μέ ἀφορμή τόν θάνατο Γρηγορόπουλου καί τήν ἐξέγερση τῶν ἀγανακτισμένων στό Σύνταγμα τό 2011. Καί στίς δύο περιπτώσεις χιλιάδες λαοῦ κατέβηκαν στόν δρόμο, μέ τήν ἰδέα ὅτι ἀποφάσισαν οἱ ἴδιες μέ τήν βούλησή τους νά θέσουν σέ κίνηση τόν ροῦ τῆς ἱστορίας. Ἄν ὅμως ἀνακάλυπταν χρόνια μετά στήν βάση νεώτερων ἱστορικῶν πηγῶν ὅτι ὁ αὐθορμητισμός τους ἦταν καύσιμος ὕλη γιά τήν πτώση μιᾶς ἐκλεγμένης κυβέρνησης κατόπιν ἐπιθυμίας μιᾶς ἄλλης ἤ γιά τήν ἀναδιάταξη τοῦ πολιτικοῦ σκηνικοῦ (στό Σύνταγμα γεννήθηκε τό δίπολο ΣΥΡΙΖΑ-Χρυσή Αὐγή), θά ἔνοιωθαν ἄραγε πρωταγωνιστές ἤ μήπως κομπάρσοι; Τό ἔχω ἀναρωτηθεῖ, τέλος, μέ ἀφορμή τό δημοψήφισμα καί ὅσα συνέβησαν τό δραματικό καλοκαίρι τοῦ 2015: Πόσο γνήσια ἤ πόσο σκηνοθετημένη ἦταν ἄραγε ἡ σύγκρουση τῆς Ἑλλάδος μέ τούς δανειστές της καί πόσο ὠφελήθηκαν ἀπό αὐτήν μέχρι τήν ἄδοξη λήξη της ἄλλα παγκόσμια νομίσματα;

Νά γιατί μέ ἀφορμή τήν σημερινή ἐπέτειο, ἡ ὁποία ἔγινε Νοέμβριο τοῦ 1973 καί τήν ἀκολούθησε ἡ τουρκική εἰσβολή στήν Κύπρο μόλις ὀκτώμισυ μῆνες μετά, τόν Ἰούλιο τοῦ 1974, σκέπτομαι πώς ἡ ἱστορία δέν περνᾶ πάντοτε μπροστά ἀπό τά μάτια μας ὅπως καμμιά φορά νομίζουμε. Γράφεται σέ ἄλλα δωμάτια σκοτεινά, ὅπως εἶναι ὁ εὔστοχος τίτλος τοῦ βιβλίου τοῦ Ἀλέξη Παπαχελᾶ. Καμμιά φορά ἑορτάζουμε μάλιστα κάτι πού –θά ἀποδειχθεῖ στό μέλλον– ἔχει μικρότερη ἱστορική βαρύτητα ἀπό αὐτήν πού τοῦ ἀποδίδουμε. Μά, δέν παραπονούμεθα, ὁ κανών εἶναι αὐτός: ἡ ἐπικρατοῦσα ἱστορία εἶναι καμμιά φορά ἐγχειρίδιο δικαιολόγησης τῶν λαθῶν ἡγεσιῶν. Ἐγχειρίδιο στήριξης ἐσφαλμένων ἐκτιμήσεων τῶν κοινωνιῶν. Οἱ ὁποῖες συνήθως ἐπιφυλάσσουν στούς ἑαυτούς τους τόν ρόλο τοῦ πρωταγωνιστῆ καί ὄχι τόν ρόλο τοῦ κομπάρσου σέ σχέδια τρίτων. Ἡ ἱστορία αἴρει τίς ἀμφιβολίες γιά τήν ὀρθότητα τῶν ἐπιλογῶν μας. Μᾶς ἐξαγνίζει. Μᾶς ἀθωώνει. Μᾶς πάει πιό μπροστά. Κατά κάποιους εἶναι ἀναγκαῖο κακό. Ὄχι ὅμως πάντοτε. Εἰδικῶς ἄν ἡ λάθος ἀνάγνωσή της καταδικάζει ἕνα Ἔθνος στήν καθήλωση. Ἀξίζει σέ ὁρισμένες περιπτώσεις νά δεῖς ξανά τό φίλμ ἀπό τήν ἀρχή. Θά διαπιστώσεις ὅτι τό τέλος δέν εἶναι πάντα τό ἴδιο.