Ὁ θυμός φεύγει, ἡ ἀπαξία μένει

Τά Τέμπη ἐπιτάσσουν ἀναθεώρηση τοῦ πολιτικοῦ συστήματος

ΤΟ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ τῶν Τεμπῶν λειτουργεῖ στήν Πολιτεία μας καταλυτικά. Ἀνέδειξε μέ τόν πιό βίαιο τρόπο τήν ἀνεπάρκεια τοῦ κράτους μας. Ἀποκάλυψε παθογένειες πού τό ταλανίζουν διαχρονικά, πού ὅμως λαμβάνουν πλέον ἀνεξέλεγκτη τροπή.

• Τοῦ Καθηγητοῦ Θεοδώρου Φορτσάκη*

Ἡ ὀργή κυριαρχεῖ. Ἀλλά παράλληλα ἐκδηλώνεται ὅλο καί μεγαλύτερο κῦμα ἀμφισβήτησης ἑνός πολιτικοῦ συστήματος, πού χρεώνεται τήν ἀποτυχία τῆς Πολιτείας μας. Ἔχει προηγηθεῖ μία μακρά περίοδος εὐτελισμοῦ τῶν θεσμῶν. Μία σειρά φυσικῶν καταστροφῶν, μέ ὁρόσημο τήν Μάνδρα, τό Μάτι, τήν Εὔβοια, ὁδήγησε στήν συνειδητοποίηση τῆς ἀπουσίας ἐπαρκῶν μηχανισμῶν ἄμυνας.

Ἡ πανδημία κατέδειξε πόσο σαθρό εἶναι τό σύστημα ὑγείας. Οἱ τηλεφωνικές ὑποκλοπές φανέρωσαν τήν ἀναποτελεσματικότητα τῶν ἀνεξάρτητων καί τῶν δικαστικῶν ἀρχῶν. Ἡ κατάφωρη κερδοσκοπία στίς τιμές τῆς ἐνέργειας καί τῶν ἄλλων προϊόντων πρόβαλε τήν ἔλλειψη μηχανισμῶν ἐλέγχου τῆς ἰδιωτικῆς ἀδηφαγίας. Κυριαρχεῖ αἴσθημα ἀτιμωρησίας ὅσων παρανομοῦν σέ βάρος τῆς Πολιτείας. Οἱ ὕβρεις τείνουν νά ὑποκαταστήσουν τόν πολιτικό διάλογο στήν Βουλή. Ἀπώτερο καί ἐγγύτερο παρελθόν, ὅλα συντείνουν στήν ἀπαξίωση τοῦ συστήματος.

Τώρα, ἡ κρίση ἐμπιστοσύνης, πού σοβεῖ ἀπό χρόνια, ὅπως φανερώνει καί ἡ ὑψηλή ἀποχή ἀπό τίς ἐκλογές, ἰδίως τῶν νέων, λαμβάνει μεγαλύτερη, ἀνησυχητική, διάσταση. Σημαντικό μέρος τοῦ πληθυσμοῦ ἀποστρέφεται πλέον συνολικά τό πολιτικό σύστημά μας. Γενικεύεται ἡ ἐντύπωση, ὅτι ἡ πολιτική ἀσκεῖται μέ κριτήρια πρωτίστως μικροπολιτικά καί κομματικά. Προσάπτεται στόν πολιτικό κόσμο ἀνικανότητα, ἀδιαφορία γιά τό γενικό συμφέρον ἤ καί διαφθορά. Δημιουργεῖται ἡ ἐντύπωση ὅτι ἰσχυρά οἰκονομικά κέντρα ἐπιβάλλουν τίς ἐπιλογές τους.

Καί τό χειρότερο, ὅτι μέρος τῶν πολιτῶν ἐπιλέγουμε τούς πολιτικούς ἐκπροσώπους μας κυρίως μέ ρουσφετολογικές προσδοκίες.

Δέν πιστεύω τόσο γενικευμένη παρακμή. Ὅμως τά γεγονότα μαρτυροῦν ἀδιάψευστα ὅτι τό σύστημα πάσχει βαριά. Ἀπέτυχε μέχρι σήμερα νά αὐτοϊαθεῖ, παρά τίς τακτικές ἐξαγγελίες γιά προσπάθεια βελτίωσης. Ἀπέτυχαν ἀκόμη καί οἱ πιό καλοπροαίρετοι. Τό πολιτικό σύστημα ἔχει ἐγκλωβίσει τό πολιτικό προσωπικό, τό ὁποῖο μέ τήν σειρά του τό ἀναπαράγει. Ὁ θυμός μπορεῖ μέ τόν καιρό νά καταλαγιάσει, ἡ ἀπαξία ὅμως θά παραμένει ὅσο δέν ἐπέρχεται κάθαρση τοῦ συστήματος μέ ἀναθεώρηση τῆς συγκρότησής του. Ἡ ἐμπειρία μου ἀπό τό πέρασμά μου στήν πολιτική μέ ἔχει ὁδηγήσει στήν πεποίθηση, ὅτι λύση πρέπει νά ἀναζητηθεῖ πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἐπανεξέτασης ὁρισμένων βασικῶν μηχανισμῶν λειτουργίας τῆς Πολιτείας μας.

Ἐπανέρχομαι ἐδῶ σέ ὁρισμένες προτάσεις πού ἔχω διατυπώσει καί παλαιότερα:

α) Ὁ ρόλος τοῦ βουλευτῆ συνίσταται στήν ἐξυπηρέτηση τοῦ κοινοῦ συμφέροντος, ὄχι στήν προώθηση καί ἐπίλυση ζητημάτων ἀτομικῶν. Ὁ πελατειακός δεσμός βουλευτῆ-ἐκλογέα πρέπει νά διαρραγεῖ. Πρέπει γι’ αὐτό νά μειωθεῖ δραστικά ὁ ἀριθμός τῶν βουλευτῶν. Θά ἦταν γιά τόν πληθυσμό μας ὑπεραρκετοί 100, ἄν λάβουμε ὑπ’ ὄψη τά δεδομένα τῶν ἄλλων δυτικοῦ τύπου δημοκρατιῶν. Θά μποροῦσε τοὐλάχιστον ἀμέσως νά μειωθοῦν στούς 200, ὅπως ἐπιτρέπει τό Σύνταγμα (ἄρθρ. 51). Θυμίζω στό σημεῖο αὐτό ὅτι ἡ δυνατότητα νά ἀποσπᾶται στά γραφεῖα τῶν σημερινῶν 300 βουλευτῶν μεγάλος ἀριθμός δημοσίων ὑπαλλήλων διαβρώνει σημαντικά τήν θεμελιώδη συνταγματική ἀρχή τῆς οὐδετερότητας τῆς Δημόσιας Διοίκησης, μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται.

β) Ἡ Βουλή εἶναι ταγμένη, ἐκτός ἀπό τήν νομοθεσία, στόν ἔλεγχο τῆς ἐκτελεστικῆς ἐξουσίας. Εἶναι ἀνεπίτρεπτο νά ταυτίζεται ὁ ἐλεγχόμενος μέ τόν ἐλεγκτή. Ἑπομένως πρέπει νά θεσμοθετηθεῖ τό ἀσυμβίβαστο τῆς βουλευτικῆς μέ τήν ὑπουργική ἰδιότητα. Βουλευτής ὑπουργοποιούμενος ἀποχωρεῖ ἀπό τήν Βουλή καί δέν ἐπιστρέφει παρά στίς μεθεπόμενες ἐκλογές.

γ) Οἱ βουλευτικές ἐκλογές πρέπει νά διεξάγονται κυρίως σέ μονοεδρικές περιφέρειες, μέ σύστημα πλειοψηφικό. Αὐτό ὁδηγεῖ στήν ἐπιλογή τῶν ὑποψηφίων μέ βάση προκριματικές ἐκλογές, ἐνῷ ἐπίσης ὁδηγεῖ, τήν δεύτερη Κυριακή, στόν κατά τό δυνατόν εὐρύτερο συνασπισμό ψηφοφόρων. Οἱ πολυεδρικές περιφέρειες, κατάλοιπο παλαιοκομματικό, εὐνοοῦν τήν κομματική ἐπιλογή καί στήριξη τῶν ὑποψηφίων. Γι’ αὐτό ἐκλέγονται πάντοτε οἱ ἴδιοι καί οἱ ἴδιοι διαχρονικά καί διαγενεακά. Θά μποροῦσε τό 1/3 τῶν βουλευτῶν νά ἐκλέγεται σέ πανελλήνια βάση μέ ἀναλογικό σύστημα, ἐξασφαλίζοντας ἔτσι ὅτι καί τά μικρότερα κόμματα θά διαθέτουν ἕναν τοὐλάχιστον ἐκλεγμένο ἐκπρόσωπο.

δ) Οἱ βουλευτές δέν πρέπει νά ὑπερβαίνουν στήν Βουλή τήν 12ετία, ὥστε νά διασφαλισθεῖ κινητικότητα καί ἀνανέωση στό σύστημα. Μέ ἕνα διάλειμμα δύο βουλευτικῶν θητειῶν θά μποροῦσε ἐνδεχομένως κάποιος νά ἐπανέλθει.

ε) Ἡ μείωση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν βουλευτῶν μπορεῖ νά ἀντισταθμισθεῖ μέ αὔξηση τῶν ἐκπροσώπων καί τῶν ἁρμοδιοτήτων τους στήν τοπική αὐτοδιοίκηση, πού πρέπει καί αὐτή νά ἀναμορφωθεῖ, ὥστε νά ἀποκτήσει οὐσιαστική ὑπόσταση.

Ἀντικείμενο χωριστῆς συζήτησης πρέπει νά γίνει καί τό σημερινό πρωθυπουργικό σύστημα, πού λειτουργεῖ χωρίς τήν ἀναγκαία δημοκρατική νομιμοποίηση καί ἔχει ὁδηγήσει σέ σημαντικά ἄτοπα. Θά ἦταν, κατά τήν ἀντίληψή μου, προτιμότερο ἕνα σύστημα προεδρικοῦ τύπου, μέ ἄμεση ἐκλογή τοῦ Προέδρου ἀπό τόν λαό. Χωρίς ἐκ βάθρων ἀναθέσμιση, τό σημερινό πολιτικό σύστημα θά συνεχίσει νά παρασύρει στήν δίνη του τήν Χώρα, στερῶντας της τήν ὅποια προοπτική βελτίωσης αὐτή δικαιοῦται.

*πρ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, πρ. Βουλευτής Ἐπικρατείας ΝΔ, Ἀντ. Μέλος τῆς Ἀκαδημίας Πολιτικῶν καί Ἠθικῶν Ἐπιστημῶν τῆς Γαλλίας