Ἑλληνικότης ἤ τυραννία τῆς ὁμοιομορφίας;

ΕΧΩ ΜΕΙΝΕΙ ἐνεός ἀπό τό ρεσιτάλ κόμπλεξ πού ἐπιδεικνύει ἀπέναντι στήν ἑλληνικότητα τό ἑλληνικό ἐπιχειρεῖν μετά τήν ἀνακοίνωση τῆς ὑπουργοῦ Πολιτισμοῦ Λίνας Μενδώνη, ὅτι σέ ποσοστό τοὐλάχιστον 45% τά πολιτιστικά μας κέντρα, οἱ κινηματογράφοι καί τά ξενοδοχεῖα πρέπει νά μεταδίδουν ἑλληνική μουσική.

Ἄκουσα μέχρι καί διασκεδαστές τῆς τηλεοράσεως νά μιλοῦν γιά «ἐπιβολή». Ἐνῷ ἡ …play list μουσική πού ἐπιβάλλουν οἱ πολυεθνικές ἑταιρεῖες στούς ραδιοφωνικούς σταθμούς πού ἐργάζονται ἤ στά μπάρ πού ἔχουν στήν ἰδιοκτησία τους εἶναι …ἐλευθερία. Λοιπόν, γιά νά ἔχουμε καλό ἐρώτημα: πολύ καλά ἔκανε ἡ κυρία Μενδώνη. Τά ἔχουμε καταργήσει ὅλα σέ αὐτή τήν χώρα! Κυρίως τούς μεγάλους μας συνθέτες πού πρέπει ἀπό τόν παράδεισο πού εἶναι, νά βάλουν μέσο γιά νά ἀκουστοῦν πλέον σήμερα τά ἀριστουργήματά τους στήν γῆ.

Διερωτήθηκα ἀκούγοντας τούς εὐρωλιγούρηδες νά ὑπερασπίζονται μέ πάθος τήν ξένη μουσική καί μόνο, καί νά ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἑλληνική εἶναι περίπου ἄγνωστη στούς πελάτες τους τό ἑξῆς: Τά μεγάλα ὀνόματα τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς, καί τά πρίν καί τά τώρα, τά ἀριστουργήματά της κάθισαν ποτέ νά τ’ ἀκούσουν καί νά διαπιστώσουν τήν ἀντοχή τους στόν χρόνο, ἤ μήπως τά ἔχουν ἀποβάλει διά βίου ἀπό τίς ἐπιλογές τους ὡς ξεπερασμένα καί …ἑλληνικά;

Τά ὀνόματα Βαγγέλης Παπαθανασίου, Μαρία Κάλλας, Ντέμης Ροῦσσος, Νάνα Μούσχουρη, Μελίνα Μερκούρη, Βίκυ Λέανδρος, Χαρούλα Ἀλεξίου, Ἄλκηστις Πρωτοψάλτη, Γιῶργος Νταλάρας, Γλυκερία, καί βεβαίως Μᾶνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Σταῦρος Ξαρχάκος, Γιάννης Μαρκόπουλος, ἔτυχε νά τ’ ἀκούσουν ποτέ; Γιατί οἱ πελάτες τους τά γνωρίζουν. Καί ὄχι ἁπλῶς τά γνωρίζουν, ἀλλά ὅσοι ἀπό τούς ἑρμηνευτές μας κάνουν συναυλίες στίς μεσογειακές χῶρες ἀλλά καί στήν Εὐρώπη, ἀποθεώνονται. Χωρίς ποτέ ἡ γλῶσσα νά ἀποδεικνύεται ἐμπόδιο γιά αὐτούς, ὅπως μοῦ εἶχε διηγηθεῖ μιά φορά ἡ Ἄλκηστις Πρωτοψάλτη μιλῶντας μου γιά μιά ἀνεπανάληπτη συναυλία πού ἔκανε στήν Κίνα καί κατάφερε νά ξεσηκώσει τούς γενικῶς ἀνέκφραστους Κινέζους.

Ἀλήθεια, ὅλοι αὐτοί πού ἀντιδροῦν στήν μετάδοση τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς γνωρίζουν ὅτι αὐτή εἶναι ἐξαγώγιμη καί ὅτι ἔχει διασκευαστεῖ σέ πλῆθος χωρῶν; Τήν ἀκοῦνε ἔξω, κι ἐμεῖς λέμε ὅτι …ἐνοχλεῖ τά αὐτιά μας; Λησμονοῦν ὅτι ἡ Ἐντίθ Πιάφ ἔχει ἑρμηνεύσει ἐκπληκτικά τόν ὄμορφο κόσμο τοῦ Μίκη Θεοδωράκη; Ἡ Μίλβα ἐκπληκτικά τραγούδια τοῦ Θάνου Μικρούτσικου; Ἡ Shirley Bassey τό γελαστό παιδί τοῦ Μίκη Θεοδωράκη; Οἱ Beatles τό «Ἄν θυμηθεῖς τ’ ὄνειρό μου» πάλι τοῦ Μίκη ἀπό τά ἐρωτικά του, τό ὁποῖο εἶπε σέ πρώτη πρίν ἀπό δεκαετίες ἡ Μαίρη Λῶ; Ἡ Κόντ Φράνσις τό «Ποτέ τήν Κυριακή»; Ὁ Nat Κing Coles τό ἐκπληκτικό τραγούδι τοῦ Χατζιδάκι «In the cool of the day»; Γιά νά μήν ποῦμε γιά τό ἑλληνικό ρεμπέτικο τοῦ 1927, τήν Μισιρλού. Ἀκόμη καί ἀπό τούς πολύ νεώτερους τοῦ λαϊκοῦ τραγουδιοῦ ἀκούσαμε μέ ἔκπληξη τίς προάλλες στήν τηλεόραση Ἰταλό ὁδηγό φορτηγοῦ νά δηλώνει ὅτι ἔχει ἔρθει στήν Ἑλλάδα γιά νά πάει στό Αἰγάλεω νά ἀκούσει τόν Νῖκο Βέρτη! Γιά νά μήν ἀναφερθοῦν ποιοί γεμίζουν τά στάδια στό Ἰσραήλ τόν καλό καιρό!

Αὐτοί μᾶς λένε λοιπόν ὅτι δέν ἔχουν ἑλληνικά γιά νά παίζουν γιά νά καλύψουν τήν… ποσόστωση τῆς κυρίας Μενδώνη; Καί ἡ ἀπάντηση τοῦ πολιτισμοῦ μας ποιά ἀκριβῶς εἶναι; Ἡ τυραννία τῆς ὁμοιομορφίας; Εἴτε βρίσκεσαι στήν Ἑλλάδα, εἴτε στήν Ἱσπανία, εἴτε στήν Τουρκία, εἴτε στήν Κύπρο, εἴτε στήν Ἰταλία νά ἀκοῦς τά ἴδια παντοῦ καί τίποτε νά μήν κάνει τήν διαφορά; Τίποτε πού νά παραπέμπει σέ ἕνα ξεχωριστό ἔθνος; Ὅλα ἴσιωμα; Αὐτό εἶναι τό μέλλον μας; Μιά μπουλντόζα τῆς παγκοσμιοποίησης πού πατᾶ κάτω ἤχους, νότες καί λόγια τῶν ἐθνῶν καί τούς σαρώνει; Λοιπόν ὄχι! Μιά πρόχειρη ἔρευνα στό διαδίκτυο δείχνει ὅτι ἔχουμε πλοῦτο ὁλόκληρο. Ὁ Σταμάτης Σπανουδάκης, ὁ Μάριος Φραγκούλης, ἡ Ἐλευθερία Ἀρβανιτάκη, γιά νά συνεχίσω τήν ἀπαρίθμηση, ὁ ρόκ στάρ τῆς Λυρικῆς Κουρεντζῆς, τά ὀρχηστρικά τοῦ Πολυκανδριώτη, ἔχουν χιλιάδες φανατικούς φίλους καί στό ἐξωτερικό, τούς ὁποίους ἀγνοοῦν οἱ εὐρωλιγούρηδές μας.

Δέν …περιγράφω ἄλλο, γιατί δέν εἶμαι εἰδικός στό ἑλληνικό τραγούδι, ἀλλά τό ἀγαπῶ πολύ. Καί ἡ μελέτη του δείχνει τήν ἱστορία μας καί τήν κοινωνική ἀτμόσφαιρα πού ἐπικρατοῦσε ἀνά περιόδους στήν πατρίδα μας. Τήν ἀκμή καί τήν παρακμή. Τήν ἄνοδο καί τήν πτώση. Καί ξανά τήν ἄνοδο. Θά παραπέμψω ὅμως σέ ἕνα παλαιότερο δημοσίευμα ἐφημερίδας πού βρῆκα στό διαδίκτυο καί παραπέμπει ἀκόμα καί σέ νεώτερους ξένους συνθέτες καί τραγουδιστές πού διασκευάζουν ὄμορφη ἑλληνική μουσική μέχρι σήμερα, μπάς καί ξεστραβωθοῦν οἱ κομπλεξικοί μας. Μία φράση μόνο. Εἶναι ὥρα νά ἀνακαλύψουμε τήν ἑλληνικότητα. Ὥρα νά ἀνακαλύψουμε τήν ἤπια ἰσχύ τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς. Εἶναι ὅπλο γιά τήν χώρα μας. Ἰδού τώρα καί τό ἐξαιρετικό δημοσίευμα ἀπό τήν «Καθημερινή»:

«Encuentra el modo». Ἴσως δέν σᾶς λέει κάτι αὐτός ὁ τίτλος, ὅμως, ὅταν ἀκούσετε ἀπό κάποιον ραδιοσταθμό τή Μάρθα Μορελεόν νά τραγουδᾶ σέ ρυθμό λάτιν, θά ἀναγνωρίσετε ἀμέσως στή νέα αὐτή διασκευή τό «Δύο μέρες μόνο», ἕνα ἀπό τά ὡραιότερα τραγούδια τῆς Δήμητρας Γαλάνη καί τοῦ Παρασκευᾶ Καρασούλου. Δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά πού ἡ Μεξικανή τραγουδίστρια ἑρμηνεύει ἑλληνικό κομμάτι στά ἱσπανικά. Πρίν ἀπό χρόνια εἶχε τραγουδήσει καί τό «No tema mas», πού δέν ἦταν ἄλλο ἀπό τό «Μή σταματᾶς» τοῦ Πέτρου Δουρδουμπάκη.

Ἀσφαλῶς, τή δεκαετία τοῦ ’60, ἡ ἀπόδοση ἑλληνικῶν τραγουδιῶν σέ ἄλλες γλῶσσες, μέ διαφορετικές ἐνορχηστρώσεις, ἦταν κάτι πολύ συνηθισμένο. Τό ἐπεδίωκε ἡ ἴδια ἡ διεθνής μουσική βιομηχανία γιά νά ἐπωφεληθεῖ ἀπό τήν εἰκόνα τῆς χαμογελαστῆς μεσογειακῆς χώρας μέ τήν ἀνοιχτόκαρδη ζωή καί νά παρατείνει ἀκόμα περισσότερο τή δημοτικότητα τραγουδιῶν, πού εἶχαν βραβευθεί ἤ εἶχαν ἀγαπηθεῖ μέσα ἀπό ταινίες πού διακρίνονταν σέ διεθνῆ φεστιβάλ. Νά, ὅμως, πού καί σήμερα, στήν Ἑλλάδα τῆς κρίσης, ἀπ’ ὅπου ξεκινᾶ ἕνας ἐπίσης διακρινόμενος, ἀλλά τελείως διαφορετικός, σύγχρονος κινηματογράφος, ὑπάρχουν ἀρκετά τραγούδια πού διασκευάζονται σέ ἄλλες γλῶσσες. Συνήθως ἀπό ξένους, κάποτε καί ἀπό Ἕλληνες. Τσιτσάνης, Καλδάρας. Πρόσφατο παράδειγμα ὁ Γερμανός Κρίστιαν Ρόνιγκ, πού, ὅταν διαπίστωσε ὅτι οἱ συμπατριῶτες του δέν συμμερίζονταν τήν ἀγάπη του γιά τά τραγούδια τῶν Τσιτσάνη καί Καλδάρα, δέν ἀπογοητεύθηκε.

Ἀποφάσισε νά τούς τά κάνει πιό οἰκεῖα, μεταφράζοντας ἄλλα στά ἀγγλικά καί ἄλλα στά γερμανικά, καί ἠχογραφῶντάς τα μέ ἕνα ὕφος μεταξύ Λέοναρντ Κοέν καί Νίκ Καίηβ. Τιτλοφόρησε, μάλιστα, τό ἄλμπουμ του, «Greece is mine».

Ἔχουν προηγηθεῖ, ὅμως, ἄλλοι σύγχρονοι ξένοι καλλιτέχνες πού ἔχουν κάνει δίσκους ἀποκλειστικά μέ ἑλληνικά τραγούδια: Ὁ ἐπίσης Γερμανός τραγουδοποιός Ράινερ Κίρχμαν διασκεύασε ἕναν ὁλόκληρο κύκλο τοῦ Μίκη Θεοδωράκη, τό «Ὁ ἥλιος καί ὁ χρόνος», ἐνῷ ἡ Ἀμερικανίδα τραγουδίστρια Τζόσελιν Σμίθ ἔχει ἐπίσης κυκλοφορήσει ἄλμπουμ μέ τραγούδια τοῦ Μίκη στά ἀγγλικά, στό ὁποῖο συμμετεῖχε καί ὁ ἴδιος ἑρμηνεύοντας ὄχι δική του σύνθεση, ἀλλά τή «Φλαμουριά» τοῦ Σοῦμπερτ! Νεότερες ἠχογραφήσεις ἔχουν γνωρίσει τά τελευταῖα χρόνια καί τό «Never on Sunday» (ἀπό τούς Pink Martini), ἀλλά καί τό «Πάει ἔφυγε τό τρένο» (ἀπό τή Ρουμάνα σοπράνο Ἄντζελα Γκεοργκίου). Μέχρι καί οἱ σκληροπυρηνικοί Ἀμερικανοί ράπερ Black Moon ἔχουν συμπεριλάβει Χατζιδάκι στόν δίσκο τους «War zone» («Πολεμική ζώνη»). Ὅμως, τόν πιό «ἀμερικανικό» δίσκο του τόν εἶχε ὑπογράψει, ἤδη ἀπό τό 1970, ὁ ἴδιος ὁ συνθέτης: ἦταν τό περίφημο «Reflections» μέ τούς New York Rock and Roll Ensemble. Ἀπό τή δεκαετία τοῦ ’60. Πρίν καλά καλά μπεῖ ἡ δεκαετία τοῦ ’60, Χατζιδάκι καί Θεοδωράκη εἶχαν ἀρχίσει νά τραγουδοῦν, στά ἀγγλικά, γαλλικά, ἰταλικά κ.ἄ., μεταξύ ἄλλων, οἱ Beatles, Τζούλι Λόντον, Ἔρθα Κίτ, Ἄν Μάργκρετ, Τζόνι Μάθις, Λάλε Ἄντερσεν, Ἐντίθ Πιάφ, Δαλιδά, Κατερίνα Βαλέντε κ.ἄ. καί νά διασκευάζουν οἱ Ντίζι Γκιλέσπι, Ντιούκ Ἔλινγκτον, Χένρι Μαντσίνι κ.ἄ. στίς ὀρχῆστρες τους. Ὅμως, ἐκείνη πού τραγούδησε –ἰδίως Χατζιδάκι– σέ πέντε ἠπείρους καί πολύ περισσότερες γλῶσσες, μέχρι καί στά κορεατικά, καί μάλιστα συνεχίζει, εἶναι ἡ Νάνα Μούσχουρη. Ἄλλοι Ἕλληνες συνθέτες πού ἔχουν ἀκούσει τά τραγούδια τους σέ διαφορετικές γλῶσσες εἶναι: ὁ Μίμης Πλέσσας, ὁ Τάκης Μωράκης (στά ἀγγλικά ἀπό τή Σοφία Λόρεν καί τή Τζούλι Λόντον), ὁ Θᾶνος Μικρούτσικος (στά ἰταλικά ἀπό τή Μίλβα), ὁ Νῖκος Ξυδάκης (στά ἱσπανικά ἀπό τήν Κλαούντια Ντελμέρ). Βέβαια, ἀρκετές ἀπό τίς ξενόγλωσσες διασκευές ἑλληνικῶν τραγουδιῶν, ὅλα αὐτά τά χρόνια, ἔχουν εὐκαιριακό ἤ τουριστικό χαρακτῆρα. Ἀλλά συνεχίζουν νά ὑπάρχουν καί ἐκεῖνες πού διακρίνονται γιά τήν εὑρηματικότητα καί τή φρεσκάδα τους, ὅπως τό «Chove e favela», πού δέν εἶναι ἄλλο ἀπό τό «Βρέχει στή φτωχογειτονιά» τῶν Μίκη Θεοδωράκη-Τάσου Λειβαδίτη, παιγμένο μέ ρυθμό μπόσα νόβα καί τραγουδισμένο στά πορτογαλικά ἀπό τό ἑλληνικό συγκρότημα Banda Valeu καί τόν Γιῶργο Τσιατσούλη.

Καί δέν εἶναι οἱ μόνοι συμπατριῶτες μας πού κάνουν κάτι παρόμοιο: ἡ Ἀθηνᾶ Ρούτση ἔχει τραγουδήσει ἐπίσης στά πορτογαλικά τό «Χειροκρότημα». Οἱ Gadjo Dilo ἠχογράφησαν πρόπερσι στά γαλλικά τό «Θά σέ πάρω νά φύγουμε» ὑπό τόν τίτλο «Greek bolero». Οἱ Fos ἀπέδωσαν στά ἀγγλικά, σέ ρυθμό σουίνγκ, τή «Σεράχ», τό «Πέντε μάγκες στόν Περαία» κ.ἄ. Ἐνῶ οἱ String Demons, στόν νέο δίσκο τους, διασκευάζουν ἐπίσης στά ἀγγλικά τό «Ξενιτεμένο μου πουλί» Clubbing μέ Σπανό. Mόλις πέρυσι, ἡ πολυβραβευμένη ἑρμηνεύτρια τῆς κάντρι Ἄλισον Κράους πρόσθεσε ἀκόμα μία ἐκδοχή στό πολυτραγουδισμένο «All alone am I», ἀνεβαίνοντας μάλιστα στίς πρῶτες θέσεις τοῦ Billboard Hot 100. Πολλά χρόνια πρίν, τό «Μήν τόν ρωτᾶς τόν οὐρανό», πού τό εἶχε πρωτοπεῖ ἡ Τζένη Καρέζη τό 1959 στό «Νησί τῶν γενναίων», κέρδισε στήν ἀγγλόφωνη ἐκδοχή του τό CMA, τό πρῶτο του βραβεῖο… κάντρι. Ἀπ’ εὐθείας στά γαλλικά, καί μάλιστα γιά τή Ζιλιέτ Γκρέκο καί τήν Μπριζίτ Μπαρντό, εἶχε γράψει ὅταν ζοῦσε στό Παρίσι, ὁ Γιάννης Σπανός. Τελευταῖα, ὅμως, ὁ 84χρονος συνθέτης γνωρίζει μεγάλη ζήτηση: οἱ Γάλλοι Swift Quad ἔχουν διασκευάσει σύνθεσή του ἀπό τήν ταινία «Ἐκεῖνο τό καλοκαίρι», ἐνῷ ὁ Βρετανός dj καί παραγωγός Φρένικ γνωρίζει μεγάλο σουξέ στό ἑλληνικό ραδιόφωνο μέ ἕνα ρυθμικό, ὀρχηστρικό ρεμίξ του «Σάν μέ κοιτᾶς», πού εἶχαν πρωτοτραγουδήσει τό 1971 ὁ Γιάννης Φέρτης καί ἡ πρωτοεμφανιζόμενη τότε Ἀφροδίτη Μάνου, γιά τήν ταινία πού πρωταγωνιστοῦσαν ὁ Λάκης Κομνηνός καί ἡ Ἕλενα Ναθαναήλ, στά ντουζένια τους καί οἱ δύο.