Ὁ δρόμος πρός τήν «μετα-ανθρωπότητα»;

Ὅταν οἱ πολιτικοί ἀδυνατοῦν νά δοῦν πιό μακρυά
ἀπό τήν ρουτίνα καί τίς προσεχεῖς ἐκλογές,
οἱ ἐξελίξεις καί οἱ ἀλλαγές πού ἐμπεριέχουν,
προκαλοῦν κρίσεις πού ἐνδέχεται
νά εἶναι καταλυτικές γιά τήν ἴδια τή ζωή

Η ΤΑΧΥΤΗΤΑ σέ ὅλα τά ἐπίπεδα εἶναι ἕνα ἀπό τά κορυφαῖα χαρακτηριστικά τῆς ἐποχῆς μας καί ὁ ἀθόρυβος ρόλος της διαμορφώνει συνθῆκες πού συχνά εἶναι μή ἀναστρέψιμες. Γιά παράδειγμα, στήν πρώτη καί δεύτερη φάση τῆς βιομηχανικῆς ἐπανάστασης, ὁ μέσος ὅρος ζωῆς ἑνός βιομηχανικοῦ προϊόντος κυμαινόταν ἀπό 3 ἕως 10 χρόνια. Σήμερα, ὁ χρόνος αὐτός δέν ξεπερνᾶ τήν μία ἑβδομάδα. Ὅσο γιά τίς γνώσεις, ἡ σχετική μελέτη τῆς Παγκόσμιας Τράπεζας ὑπογραμμίζει ὅτι διπλασιάζονται κάθε πέντε χρόνια. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού κορυφαῖοι στοχαστές δίνουν μεγάλο βάρος στήν διά βίου μάθηση, ἄρα ἐκπαίδευση. Τήν θεωροῦν ὡς ἀπαραίτητο πλέον ἐργαλεῖο γιά τήν ἀπασχόληση, πρᾶγμα πού καθημερινά ἐπιβεβαιώνεται ἀπό τήν πραγματικότητα τῆς ἀγορᾶς ἐργασίας. Μέσα, λοιπόν, σέ αὐτό τό νέο περιβάλλον τῆς ταχύτητας, ἀναπτύσσεται μέ γρήγορους ρυθμούς ἡ ἀποκαλούμενη κουλτούρα τῆς καινοτομίας, ἡ ὁποία εἶναι δυσκολονόητη ἀλλά ἐπηρεάζει σέ μεγάλο βαθμό τήν πολιτική.

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Κ. Π. Ἀναγνωστόπουλος, κουλτούρα τῆς καινοτομίας σημαίνει πειραματισμό, ἀνακάλυψη, ἐπινόηση, φαντασία, ἐπίλυση προβλημάτων. Πεμπτουσία τοῦ οἰκονομικοῦ δυναμισμοῦ, ἡ γοητεία τοῦ καινούργιου ἐξελίχθηκε σέ μαζική φρενίτιδα πού, σαρώνοντας ἀρτηριοσκληρωτικούς θεσμούς καί ἀντιλήψεις, δημιούργησε τήν καλή οἰκονομία. Καλή οἰκονομία εἶναι ἐκείνη πού παρέχει τίς δυνατότητες γιά τήν καλή ζωή (εὖ ζῆν, good life), καί ἡ καλή ζωή ταυτίζεται μέ ἐκείνη τήν κατάσταση πνευματικῆς καί ψυχικῆς ἄνθισης τοῦ ἀτόμου στήν ὁποία τό κατευθυντήριο πνεῦμα (ὁ «καλός δαίμονας») εἶναι ἡ δημιουργικότητα. Ἐμφανῶς, ὁ τόνος δέν δίνεται στήν ἀναγκαία ὑλική εὐημερία ἀλλά σέ ὅ, τι εὐνοεῖ τήν ἀνάπτυξη τῶν ἀνθρωπίνων δυνατοτήτων καί τήν ἱκανοποίηση ἀπό τήν ἐργασία.

Ἔχουμε, λοιπόν, μπροστά μας ἕνα νέο παράδειγμα τρόπου ζωῆς, ὅπου ἡ ἀνάπαυση καί ἡ διασκέδαση δέν μπορεῖ νά θεωροῦνται αὐτοσκοπός, ἀλλά ἡ ἀναγκαία ἀνάπαυλα γιά νά ἐπανέλθουμε φρέσκοι στήν δημιουργική ζωή. Ἡ παραγωγή μετράει, ὄχι ἡ ληθαργική κατανάλωση. Οἱ ἄνθρωποι χρειάζεται νά ἐμπλέκονται στήν παραγωγή πραγμάτων, νά παλεύουν γιά τό καινούργιο. Ἡ ἀχαλίνωτη κατανάλωση εἶναι νοσηρή: δέν μποροῦμε ὅλη τήν ἡμέρα καθηλωμένοι μπροστά σέ μία ὀθόνη νά παίζουμε βιντεοπαιχνίδια, νά καταπίνουμε πληροφορίες καί εἰκόνες, νά παρακολουθοῦμε τηλεοπτικές σειρές. Δέν μποροῦμε νά πηγαίνουμε συνεχῶς στό θέατρο καί στό γήπεδο. Μέ ἄλλα λόγια, ἀνάγοντας τήν καινοτομία σέ αὐτόνομο στόχο καί ὄχι σέ μέσο γιά τήν βελτίωση τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου, ἡ σύγχρονη οἰκονομία μᾶς παρέχει τά μέγιστα ὀφέλη, ὄχι ὡς καταναλωτές ἀλλά ὡς παραγωγούς καί ἐργαζομένους.

Εἶναι προφανές, ὅπως γλαφυρά περιγράφει καί ὁ νομπελίστας οἰκονομολόγος Ἔντμουντ Φέλπς στό βιβλίο του «Πρόοδος Γιά Ὅλους» (ἐκδόσεις Ἐπίκεντρο), ὅτι αὐτές οἱ νέες συνθῆκες φέρνουν στό προσκήνιο νέους ὅρους ἐλευθερίας, ἐπικίνδυνους γιά ἀποστειρωμένα πολιτικά συστήματα. Κυρίως, ὅμως, ἡ κουλτούρα τῆς καινοτομίας ἔρχεται σέ σύγκρουση μέ τόν κορπορατισμό – ἤτοι, μέ συντεχνιακές ἀρθρώσεις διαπλοκῆς καί διαφθορᾶς, ἰδιαίτερα ἀνεπτυγμένες στήν Εὐρώπη, ὅπου ἐξέθρεψαν τά γνωστά πολιτικά τέρατα τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, πού αἱματοκύλισαν τή Γηραιά Ἤπειρο καί τόν κόσμο ὁλόκληρο. Στή δέ Ἑλλάδα, ἀπότοκο τοῦ ὀθωμανικοῦ τύπου κορπορατισμοῦ εἶναι τό οἰκεῖο μας πελατειακό κράτος. Αὐτό πού ὅλοι χαϊδεύουν ἕως ὅτου τούς καταβροχθίσει, μαζί μέ ὁλόκληρη τήν ἑλληνική κοινωνία.

Γιά λόγους πού ὁ καθένας μπορεῖ νά καταλάβει, πολλοί εἶναι αὐτοί πού ὁμιλοῦν γιά ἐλευθερία, ὅμως σέ λίγους ἀρέσει τό βασικό συστατικό της, πού εἶναι ὁ ἀνταγωνισμός. Ὁ ἀντικορπορατισμός μέ ἄλλα λόγια. Λίαν δημοφιλεῖς ὅροι στήν τρέχουσα ρητορεία τῶν πολιτικῶν καί οἰκονομολόγων, ἡ καινοτομία καί ἡ ἐπιχειρηματικότητα πράγματι δέν εἶναι προσφιλεῖς σέ πολλούς. Ἀμφότερες σημαίνουν ταξίδι στό οὐσιωδῶς ἄγνωστο καί ἀνάληψη κινδύνων πού καμμία ἀσφαλιστική ἑταιρεία δέν δέχεται νά ἀσφαλίσει. Ἐσφαλμένες ἀποφάσεις καί κακοτυχία μποροῦν νά φέρουν τήν προσωπική καταστροφή. Ἀπό τόν ἀδυσώπητο ἀνταγωνισμό, τήν ἀνασφάλεια καί τήν ἐκμετάλλευση ἐκπήγασε ἡ ἀντίδραση στόν καπιταλισμό. Ὄντως, σχεδόν ταυτόχρονα μέ τήν ἀνάδυση τῆς σύγχρονης καπιταλιστικῆς οἰκονομίας ἐμφανίζονται δύο ἀντίπρωροι ἄνεμοι – ὁ σοσιαλισμός καί ὁ κορπορατισμός (συντεχνιασμός). Ὁ Φέλπς ἀφιερώνει πολλές σελίδες κριτικῆς στόν σοσιαλισμό, πρωτίστως στήν ἀκραία ἐκδοχή τῆς πλήρους κρατικοποίησης τῶν μέσων παραγωγῆς καί δευτερευόντως στήν πιό ἤπια τῶν κρατικοποιημένων ἐπιχειρήσεων καί τοῦ γαλλικοῦ διευθυντισμοῦ (dirigisme). Ὁ πραγματικός του ἀντίπαλος, ὡστόσο, εἶναι ὁ δεσπόζων στήν Εὐρώπη κορπορατισμός, ὁ ὁποῖος, μέ λιγότερο πρωτόγονο τρόπο, ἐπίσης δέν ἄφησε ἄθικτη καί τήν ἀμερικανική οἰκονομία. Διότι, δημιουργώντας μία ἀνταγωνιστική τῆς ἀγορᾶς παράλληλη οἰκονομία, ἀποτελεῖ πρόσθετη πηγή διακινδύνευσης, ἄρα περαιτέρω ἀποθάρρυνσης τῆς καινοτομίας. Σήμερα, κύρια πηγή τοῦ λαϊκισμοῦ καί τῆς ἀγοραφοβίας εἶναι ἡ μάχη κάποιων πολιτικῶν κατά τοῦ αὔριο πού ἀναδύεται. Καί πού πολύ εὔστοχα ὁ Ἐντγκάρ Μορέν ἀποκαλεῖ «μετα-ανθρωπότητα» – μέ ὅ, τι ἡ λέξη αὐτή μπορεῖ νά σημαίνει. Ἐνδεχομένως, δέ, καί μέ ὅποια μή ὁρατά δεινά γιά τήν ὥρα ἐμπεριέχει…

*Ἐπίτιμος Διεθνής Πρόεδρος
Ἕνωσης Εὐρωπαίων Δημοσιογράφων
[email protected]