– Μπορεῖς νά μέ πᾶς μέ τό αὐτοκίνητό σου μέχρι τό σπίτι μου;
– Μά καί φυσικά ναί!
Ἦταν ὁ τελευταῖος διάλογος πού εἶχα μέ τή Βάσω Παπανδρέου τό 2018, ὅταν ἡ ἐτήσια συνάντησή μας στήν ἑορτή τοῦ Ἀντώνη Λιβάνη ὅδευε, περασμένες 12, πρός τό τέλος της. Ἐκείνη τή χρονιά εἶχε γίνει μιά ἀποτυχημένη ἀπόπειρα νά συνυπάρξουν στόν ἴδιο χῶρο σχεδόν ὅλο τό ὑπουργικό συμβούλιο τοῦ Τσίπρα μέ κορυφαίους ὑπουργούς τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου καί τοῦ Κώστα Σημίτη.
Ἦταν φανερό, ὅπως μοῦ εἶπε καί ἡ ἀείμνηστη Φώφη ἐκείνη τήν βραδιά, ὅτι ὁ ἕνας δέν ἄντεχε τόν ἄλλον. Τό ΠΑΣΟΚ ἦταν πολύ ὑπερήφανο γιά νά ὑποταχθεῖ στόν ΣΥΡΙΖΑ, ἔστω καί γονατισμένο.
Εἴπαμε πολλά μέ τήν Βάσω στό δρόμο ἀπό τήν Κηφισιά μέχρι τό Πάτημα Χαλανδρίου, ἐκεῖ πού εἶναι τό σπίτι καί ὁ κῆπος μέ τά ἀγαπημένα λουλούδια της. Μιά ζωή στόν πάνω ὄροφο ἔμενε μόνη ἡ Βάσω μαζί μέ μιά Πολωνή οἰκιακή βοηθό καί στόν κάτω τό ζεῦγος τοῦ φίλου Πέτρου Εὐθυμίου καί τῆς Ἀναστασίας Παρετζόγλου.
Γνώρισα τήν Βάσω πρώτη φορά σέ μία θυελλώδη σύνοδο τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ ΠΑΣΟΚ στά ὑπόγεια τοῦ ξενοδοχείου «Caravel», λίγο μετά τό περίφημο δεῖπνο (μέ ἀγκινάρες ἀ λα πολίτα) τῶν τεσσάρων, μέ τόν Πάγκαλο, τόν Αὐγερινό καί τόν Σημίτη στό σπίτι της, ὅπου ἀποφασίστηκε ἡ ἀνάληψη πρωτοβουλιῶν γιά τήν ἀμφισβήτηση καί ἀνατροπή τοῦ ἀρρώστου Ἀνδρέα. Τῆς μεγάλης της ἀγάπης στά νιάτα της. Τότε πού ὁ Ἀνδρέας ἐπιβιβαζόταν στό ὑπερηχητικό «Κονκόρντ» κάθε Σαββατοκύριακο καί ταξίδευε ἀπό τόν Καναδᾶ στό Λονδῖνο γιά νά τήν συναντήσει.
Ἐκείνη τή μέρα ἡ Βάσω σηκώθηκε βιαστικά ἀπό τή θέση της στά ὀρεινά τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς, διέσχισε μέσα σέ νεκρική σιγή τήν αἴθουσα καί ἔφτασε μπροστά στόν Ἀντρέα Παπαντρέου (δίπλα του καθόταν ὁ Κώστας Σκανδαλίδης) καί τοῦ πέταξε ἕνα χαρτί στό τραπέζι μέ τήν πράσινη τσόχα, στό ὁποῖο ἔγραφε κάτι. «Μάλιστα!» ἀναφώνησε μόλις τό διάβασε ὁ Ἀνδρέας καί κούνησε ἐπιτιμητικά τό κεφάλι του, χωρίς νά τῆς ἀπαντήσει. Ἐκείνη τόν κοίταξε, ἔκανε μεταβολή καί ἐπέστρεψε στή θέση της. Θά μποροῦσε νά ἦταν ἐρωτική σκηνή ἀλλά ἦταν βαθύτατα πολιτική. Στήν «Κυριακάτικη Ἐλευθεροτυπία» τῆς ἐποχῆς ὑπάρχει μιά φωτογραφία της μαζί μέ τόν Τάσο Παππᾶ, τόν Πάνο Σῶκο κι ἐμένα νά μᾶς ὑπαγορεύει ἡ Βάσω τί ἀκριβῶς εἶχε γράψει στόν Ἀνδρέα σέ ἐκεῖνο τό χαρτί.
Τήν γνώρισα πολύ καλύτερα χρόνια ἀργότερα, ὅταν ἀνέλαβε ὑπουργός Ἐσωτερικῶν καί Δημοσίας Διοικήσεως. Ὁ ἀρχισυντάκτης μου καί μέντοράς μου στήν «Ἀπογευματινή» Τίτος Ἀθανασιάδης μοῦ ζήτησε νά ἀντικαταστήσω στό ρεπορτάζ τοῦ Ὑπουργείου Προεδρίας τόν νῦν πρόεδρο τῆς ΕΡΤ Γιάννη Παπαδόπουλο καί διαδοχικά ἔτσι εἶχα τήν εὐκαιρία νά γνωρίσω ὅλα τά κορυφαῖα στελέχη τοῦ ΠΑΣΟΚ πού πέρασαν ἀπό ἐκεῖ, ὅπως ὁ Ἀνάστασης Πεπονῆς, ὁ Ἄκης Τσοχατζόπουλος, ὁ Ἀλέκος Παπαδόπουλος, ἡ Βάσω Παπανδρέου, ὁ Κώστας Σκανδαλίδης, ὁ Χάρης Καστανίδης, ὁ Γιῶργος Φλωρίδης, ὁ Σταῦρος Μπένος, ὁ Λάμπρος Παπαδήμας, ὁ Ἀνδρέας Λοβέρδος, ὁ Βασίλης Τσιλίκας, ὁ Τάσος Μαντέλης κ.ἄ.
Πλαισιωμένη ἡ Βάσω ἀπό μία δυναμική ὁμάδα συνεργατῶν ἀποτελούμενη ἀπό τήν διευθύντριά της Βαρβάρα Παπαχριστοδούλου, τόν νομικό της σύμβουλο, στέλεχος τοῦ ΝΣΚ, Τάσο Μπάνο, τόν σεμνό ἐξ ἀπορρήτων διαχρονικό συνεργάτη της Δημήτρη Καρύδη, τήν ἐξαίρετη διευθύντρια τοῦ γραφείου Τύπου της Πηνελόπη Μητρούλια κι ἄλλους, ἔδινε μιά εἰκόνα ἀπόμακρη. Οἱ περισσότεροι φοβόντουσαν νά τήν πλησιάσουν καί νά τῆς μιλήσουν. Τοτέμ. Ἀλλά τό μυστικό γιά νά ἔρθεις κοντά μέ τήν Βάσω ἦταν νά τολμᾶς νά τῆς μιλᾶς εὐθέως. Ἀγαποῦσε τήν εὐθύτητα καί δέν εἶχε ἐγωισμό νά σηκώσει τό τηλέφωνο καί νά σέ φωνάξει στό γραφεῖο μετά ἀπό ἕνα ἀρνητικό δημοσίευμα γιά νά συζητήσει μαζί σου τήν ἄποψή σου. Δέν θεωροῦσε ὅτι σοῦ δίνει ἀέρα καί μπόι, ὅτι θά τό πάρεις ἐπάνω σου, δέν διακατεχόταν ἀπό ἐλιτισμό. Ὅταν ἔγραφες γιά τήν Βάσω, ἤξερες ὅτι τίποτε δέν πέφτει κάτω.
Σέ καλοῦσε εἴτε ἡ ἴδια εἴτε ὁ Καρύδης καί σοῦ ἐξηγοῦσαν. Δέν τσακώνονταν. Ὄχι σάν μερικούς – μερικούς τῆς σήμερον, πού ὅταν τούς κάνεις κριτική ἡ ἀπόφασή τους εἶναι «δέν σοῦ μιλάω».
Τό δεύτερο χαρακτηριστικό της ἦταν ἡ πολιτική μέ ἀποτύπωμα. Ἔχει περάσει στόν πολύ κόσμο ὅτι τά ΚΕΠ ἦταν ἔργο τοῦ Σταύρου Μπένου. Τό ἀκριβές εἶναι ὅτι ὁ Σταῦρος Μπένος μέ τό πάθος πού εἶχε καί ἀπό τό Ὑπουργεῖο Ἐσωτερικῶν ὡς ὑφυπουργός καί ἀπό τό Ὑπουργεῖο Αἰγαίου ὡς ὑπουργός ἀνέπτυξε τά ΚΕΠ σέ ὁλόκληρη τήν Ἑλλάδα καί αὐτό τό πιστώνεται. Ἀλλά τό πρῶτο ΚΕΠ στό Σύνταγμα τό ἵδρυσε ἡ Βάσω Παπανδρέου σέ συνεργασία μέ τήν ἐξειδικευμένη ὡς call center ἰδιωτική ἑταιρεία μετρήσεων Κappa research τοῦ Ντίνου Ρουντζούνη. Ἀκόμα θυμᾶμαι τό πρῶτο ρεπορτάζ γιά τό ΚΕΠ, γιά τό ὁποῖο ἐργάζονταν τά στελέχη τῆς ἑταιρείας Τάσος Γεωργιάδης καί Γιῶτα Μπλέτα, μετέπειτα ὑποψήφια νομάρχης τοῦ ΠΑΣΟΚ στήν Λακωνία. Νομίζω ὅτι στήν ἴδια ὁμάδα μπορεῖ νά ἦταν καί ὁ Τάκης Θεοδωρικάκος. «Χάλασα» τόν κόσμο τότε μέ δημοσιεύματα γιά τό πῶς εἶναι δυνατόν ἡ ἑταιρεία μετρήσεων πού βγάζει τόν Σημίτη καταλληλότερο Πρωθυπουργό νά ἀναλαμβάνει καί δημόσια ἔργα καί αὐτός ἦταν ὁ λόγος πού μέ ὑπόδειξη τοῦ γραφείου τῆς Βάσως γνώρισα τόν Ντίνο, μέ τόν ὁποῖο ἐπικοινωνῶ μέχρι καί σήμερα.
Ὅταν λειτούργησε τό ΚΕΠ, μᾶς πῆρε ἡ Βάσω ἀπό τό χέρι καί μᾶς πῆγε νά μᾶς τό δείξει. Πρίν τό ἐγκαινιάσει ὁ Σημίτης. Ἀλλά ποτέ δέν διεκδίκησε δημόσια τήν πατρότητα τῆς ἰδέας. Αὐτός ἦταν ὁ χαρακτῆρας της, νά ἀσκεῖ τό ἀξίωμά της καί νά μήν ἐνδιαφέρεται γιά τήν ὑστεροφημία της.
Ἡ Βάσω Παπανδρέου ἐπίσης ἦταν τέρας ψυχραιμίας. Ὁ Ἐγκέλαδος τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1999 μέ τά γνωστά ἀποτελέσματα μέ βρῆκε στόν τρίτο ὄροφο τοῦ ὑπουργείου, στό γραφεῖο τῆς γενικῆς διευθύντριας Εὐσταθίας Μπεργελέ. Τρέξαμε ὅλοι ἀπό τίς σκάλες στήν εἴσοδο. Ἡ Παπανδρέου παρέμεινε στό γραφεῖο της καί δέν κατέβηκε ἀπό αὐτό ποτέ. Ποτέ! Ὅταν τό ἔμαθαν αὐτό λίγο ἀργότερα οἱ ὑπάλληλοι, ἄρχισαν νά ἀνεβαίνουν ὁ ἕνας πίσω ἀπό τόν ἄλλον στόν πέμπτο ὄροφο τοῦ ὑπουργείου γιά ὁδηγίες.
Ἡ Παπανδρέου ἐπίσης εἶχε χιοῦμορ. Εἴμαστε στήν Ξάνθη καί ἔχει ἀνέβει σέ μία αὐτοσχέδια ἐξέδρα σ’ ἕνα ὀρεινό πομακικό χωριό στόν Ἐχῖνο νά μιλήσει στούς μουσουλμάνους ὅταν ξαφνικά ἀνοίγει ὁ οὐρανός καί ἀρχίζει νά βρέχει. Ἐκείνη, πρίν κατέβει ἀπό τό βῆμα, πρόλαβε νά φωνάξει δίς χαμογελαστή στό ἀκροατήριό της, ἤξερε τί σημαίνει αὐτό, «μπερεκέτι, μπερεκέτι!» Πού γιά τούς μουσουλμάνους σημαίνει ὅταν βρέχει «εὐλογία».
Μέ τήν ἴδια ἄνεση πού ἀπευθυνόταν σέ μουσουλμάνους καί χριστιανούς ἀπευθυνόταν στούς Εὐρωπαίους ὁμολόγους της ὑπουργούς Ἐσωτερικῶν στήν Νάπολη, ὅπου τήν ἀκολουθήσαμε σέ συνέδριο γιά τήν καλή νομοθέτηση. Ἐκείνη ὅμως ἐκτός ἀπ’ ὅλα αὐτά ἤθελε νά πᾶμε καί πήγαμε γιά ξενάγηση στήν Πομπηία καί στό Ποζιτάνο.
Ἀγαποῦσε τήν καλή ζωή μέ μέτρο. Σκοτεινές πλευρές ἴσως εἶχε, ἀλλά δέν τήν ἀκολούθησα στό ρεπορτάζ τῶν δημοσίων ἔργων ὅταν ἔγινε, μετά τίς ἐκλογές τοῦ 2000 (ἀφοῦ πρῶτα μονιμοποίησε χιλιάδες συμβασιούχους), ὑπουργός ΠΕΧΩΔΕ. Πολιτικά εἴχαμε μιά ἰσχυρή κόντρα ὅταν ἐκείνη, ἀμέσως μετά τίς ἐκλογές τοῦ 2000, καλοῦσε ἐπιτακτικά τόν Κώστα Καραμανλῆ νά ἀποδεχθεῖ τό ἀποτέλεσμα ὅταν ὅλοι γνωρίζαμε ὅτι εἶχαν ψηφίσει σέ αὐτές παράνομα χιλιάδες ἀλλοδαποί. Τά ὅσα ἀποκάλυψε ἀργότερα ὁ Θόδωρος Τσουκάτος γιά ἐκεῖνες τίς ἐκλογές μᾶλλον δικαίωσαν τόν Καραμανλῆ καί ὄχι τήν Βάσω.
Οἱ ξένοι, τέλος, ἐμπιστεύονται τήν κρίση της μετά τήν θητεία της ὡς Ἐπιτρόπου στήν Εὐρωπαϊκή Ἐπιτροπή. Μιά βραδιά, ἐπί μνημονίων, τήν πέτυχα στόν «Παπαδάκη» τοῦ Κολωνακίου μέ τόν περίφημο Ράιχενμπαχ. Ἡ Βάσω ἀρνήθηκε νά ψηφίσει τό δεύτερο μνημόνιο Παπανδρέου, τό εἶπε σέ μιά Κοινοβουλευτική Ὁμάδα τοῦ ΠΑΣΟΚ στόν Παπακωνσταντίνου («σοῦ ἔλεγα ὅτι δέν βγαίνουν τά μνημόνια καί μέ κοιτοῦσες σάν οὖφο!») καί διεγράφη ἀπό τόν Γιῶργο Παπανδρέου στίς 12 Φεβρουαρίου τοῦ 2012! Αὐτή ἦταν. Ἀλλά τό ΠΑΣΟΚ ξέχασε νά ἀναφέρει στόν ἀποχαιρετισμό της αὐτό τό γεγονός. Δέν συμφέρει. Γι’ αὐτό καί ὁ Παπανδρέου δέν πῆγε στήν κηδεία της ἀλλά στόν γάμο τοῦ βλαχοδήμαρχου στήν Θήβα.
Ψάχνοντας πολλές φορές νά βρῶ γιατί φαινόταν τόσο ἀπόμακρη ἀνακάλυψα μέσα ἀπό διηγήσεις κορυφαίων στελεχῶν τοῦ ΠΑΣΟΚ ὅτι ἡ καρδιά της μετά τόν Ἀνδρέα Παπανδρέου, γιά τόν ὁποῖο θυσίασε τήν ζωή της (μή ἐπιτρέποντας στόν ἑαυτό της νά κάνει παιδιά μαζί του, ἐνῶ… μποροῦσε), στέγνωσε. Εἶχε σχέσεις μετά ἀπό ἐκεῖνον ἀλλά ποτέ δέν τόν ξεπέρασε. Οὔτε ποτέ ξεπέρασε αὐτά πού ἔγιναν εἰς βάρος της ὅταν ἐπιχείρησε νά πάει στό Καστρί τό βράδυ τῶν ἐκλογῶν τοῦ 1977 μέ τήν ἰδιότητα τοῦ μέλους τοῦ Ἐκτελεστικοῦ Γραφείου. Ὁ γιός τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου Νῖκος ἔγραψε ἕνα ὁλόκληρο βιβλίο γιά τήν σχέση τοῦ Ἀνδρέα μέ τήν Βάσω πρίν μερικά χρόνια (γιά νά «συμφιλιωθεῖ» μέ τόν πατέρα του μᾶλλον) χωρίς νά ἀναφέρει τό ὄνομά της. Ἀλλά ὅλοι ἤξεραν.
Ἐκείνη δέν ἀπάντησε ποτέ. Δέν ξέρω ἄν ἦταν σέ θέση νά καταλάβει ἄλλωστε γιά νά ἀπαντήσει πιά. Στήν γιορτή τοῦ Ἀντώνη Λιβάνη τήν ἀμέσως ἑπόμενη χρονιά, τό 2019, ἕνας φίλος μέ συμβούλεψε νά μή μιλήσω αὐτή τή φορά μέ τήν Βάσω γιατί μπορεῖ νά στεναχωρηθῶ. Εἶχε ἀρχίσει ἡ κατιοῦσα. Καιρό ἀργότερα ἔμαθα ὅτι ἕνα βράδυ οἱ οἰκεῖοι της τήν βρήκανε περιπλανώμενη, ντυμένη πρόχειρα, στήν Λεωφόρο Κηφισίας. Μιά ψυχή ἔψαχνε δικαίωση. Ἀλλά δέν τήν βρῆκε ποτέ. Ἴσως στά Βαλιμίτικα τοῦ Αἰγίου, τόν γενέθλιο τόπο της, ὅπου κηδεύτηκε τό Σάββατο, νά βρεῖ τήν ἀνάπαυση καί τήν ἀγάπη πού ἀναζητοῦσε γιά μιά ὁλόκληρη ζωή.
Μ.Η.Τ. 232122