Δέν ἀρκεῖ ἡ τεχνολογία χωρίς ἐπένδυση στήν σκέψη -Ἔκρηξις ψυχοφαρμάκων καί ναρκωτικῶν οὐσιῶν κατά τήν διάρκεια τῆς ὑγειονομικῆς κρίσεως
Τοῦ Δρος Εὐριπίδη Στ. Στυλιανίδη*
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ χαρακτηριστικά τῆς πανδημίας εἶναι ὅτι κλόνισε συθέμελα τήν αὐτοπεποίθηση τῆς παγκόσμιας κοινότητας, ἡ ὁποία πίστεψε ὅτι ἡ ραγδαία τεχνολογική ἐξέλιξη ταυτίζεται ὄχι μόνο μέ τήν εὐημερία ἀλλά καί μέ τήν πραγματική πρόοδο τοῦ ἀνθρώπινου γένους.
Ἡ ἀέναη προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νά δημιουργήσει «Ἄνθρωπο» μέσα ἀπό τήν τεχνητή νοημοσύνη, τή ρομποτική, τούς νευρῶνες, τή βιοτεχνολογία, τή γενετική καί ἄλλες τεχνικές ἐπιστῆμες, ὁδήγησε στήν ἀλαζονεία καί ἴσως καί στήν Ὕβρη τῆς ἀρχαιοελληνικῆς τραγωδίας.
Ἡ Ἀνθρωπότητα μέ ἀξιοθαύμαστο τρόπο καί ταχύτητα ἀνέπτυξε τό ἕνα της ἄκρο, αὐτό τῆς τεχνολογίας καί τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν. Ἄφησε ὅμως στάσιμο καί ἄρα ἀτροφικό τό ἄλλο ἄκρο τῶν ἀνθρωπιστικῶν ἐπιστημῶν, τῆς φιλοσοφίας, τῆς πολιτικῆς, αὐτό πού συντηρεῖ καί διαχέει τίς ἀξίες, προστατεύει τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, διαμορφώνει τίς ἀρχές οἰκοδομώντας κάθε φορά μία νέα ἠθική. Αὐτή ἡ ἀσυμμετρία κλόνισε τήν ἰσορροπία στόν πλανήτη, στήν κοινωνία, στή διεθνῆ κοινότητα.
Ἡ πανδημία Covid-19 χτύπησε ἀδιακρίτως τήν πόρτα φτωχῶν καί πλούσιων, ἰσχυρῶν καί ἀδύναμων συνθλίβοντας τήν ἔπαρση τῶν ἰσχυρῶν ὅτι εἶναι ἄτρωτοι, γιατί ἡ ἐπιστήμη, ὁ πλοῦτος ἤ ἡ δύναμή τους δέν τούς προστάτευσε ἀπό τά πάντα.
Σέ διεθνές ἐπίπεδο, ὄχι μόνο τά μεγάλα κράτη ἀλλά οὔτε καί οἱ διεθνεῖς ὀργανισμοί, ὅπως ὁ ΠΟΥ, φάνηκαν ἀρκετοί γιά νά ἀναχαιτίσουν τήν ἐπέλαση τῆς πανδημίας.
Τό βασικό συμπέρασμα πού διαμορφώνεται εἶναι ὅτι «ἕνας εἶναι ἀρκετός μέ τήν ἀνευθυνότητά του νά καταστρέψει τά πάντα. Ὅλοι ὅμως μαζί, δέν γνωρίζουμε ἄν ἀρκοῦν γιά νά προστατεύσουν τόν Ἕνα».
Αὐτό εἶναι χρήσιμο ἐντός τῆς κοινωνίας γιά νά ἐπαναπροσδιοριστεῖ ἡ σχέση πλουσίων – φτωχῶν στή βάση μιᾶς ἀξιοκρατικῆς κινητικότητας ἀλλά καί ἐντός τῆς διεθνοῦς κοινότητας, ὅπου ὁ κύκλος τῶν ἀνεπτυγμένων κρατῶν συνειδητοποιεῖ ὅτι δέν μπορεῖ πλέον νά ὀχυρωθεῖ ἀποτελεσματικά, ἄν δέ φροντίσει τή μοῖρα καί τῶν ἀναπτυσσόμενων χωρῶν, διότι διαφορετικά ἡ μετάλλαξη τῶν ἰώσεων θά ἐπαναφέρει ἐπιθετικότερη καί πιό καταστροφική τήν πανδημία καί στούς ἴδιους.
Δέν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία γιά τήν καταστροφικότητα τῆς πανδημίας καί τίς ἀλλαγές πού αὐτή φέρνει στήν κοινωνία, στήν καθημερινότητά μας, στήν οἰκονομία, στήν πολιτική, στήν θρησκευτική μας λατρεία, στίς ἐλευθερίες μας, στίς ἐπιστῆμες, στίς ἀνθρώπινες σχέσεις ἀκόμα καί στίς ἠθικές μας ἀντιλήψεις.
Αὐτονόητες συνήθειες ἀναστέλλονται. Δέν μποροῦμε νά ἀγκαλιάσουμε τούς δικούς μας ἀνθρώπους, νά πᾶμε στή δουλειά μας, νά κινηθοῦμε ἐλεύθερα, νά ταξιδέψουμε, νά ἐκκλησιαστοῦμε ἀντλώντας ψυχική δύναμη ἀπό τήν πίστη μας, νά ἐπικοινωνήσουμε πολιτικά μέ τούς συμπολῖτες ἤ τούς ἐκπροσώπους πού ψηφίζουμε στό πλαίσιο τῆς ἡμιάμεσης δημοκρατίας μας.
Ἀνακατατάσσεται ραγδαῖα ὁ χάρτης τῆς ἀγορᾶς καί μετατοπίζεται ὁ πλοῦτος. Πολλές ἐπιχειρήσεις καταρρέουν, ἐνῷ ἄλλες ἀναδεικνύονται.
Ἡ ἀνθρώπινη ἐπικοινωνία ἐγκλωβίζεται πλέον μέσα στά σύγχρονα ἠλεκτρονικά ἐργαλεῖα χάνοντας μέρος τῆς ἀμεσότητας καί τοῦ αὐθορμητισμοῦ πού φέρνει ψυχικά κοντύτερα τούς ἴδιους τούς ἀνθρώπους.
Κάποιοι κύκλοι σπεύδουν ὑστερόβουλα καί μέ ἰδεοληψία νά ἀμφισβητήσουν καί νά κλονίσουν ἀλήθειες μέ τίς ὁποῖες μεγαλώσαμε καί μᾶς κράτησαν ψυχικά καί ἠθικά ὄρθιους καί δυνατούς ὡς ἄτομα ἤ ὡς ἔθνος σέ πολύ δύσκολες στιγμές τοῦ παρελθόντος μας. Ἀναφέρομαι στήν ἐμμονή ὅσων ἐπιθετικά καί προπαγανδιστικά ἀμφισβήτησαν ἀπό τήν πρώτη στιγμή τό μυστήριο τῆς Θείας Κοινωνίας, στοχοποίησαν τήν Ἐκκλησία ἐξαιτίας μεμονωμένων ἀκραίων συμπεριφορῶν ἤ βρῆκαν τήν εὐκαιρία κατά τόν ἑορτασμό τῶν μεγάλων θρησκευτικῶν ἤ ἐθνικῶν γιορτῶν νά ἐπιδιώξουν ξανά ὅ,τι δέν πέτυχαν μέ τήν πολιτική τους προπαγάνδα τά προηγούμενα χρόνια, δηλαδή τήν ἀπομάκρυνση τοῦ κόσμου ἀπό ἐκδηλώσεις πού ἐνισχύουν τήν πίστη καί συντηροῦν τήν ἐθνική μνήμη καί ταυτότητα.
Ὁ συνωστισμός στίς πορεῖες γιά τούς τρομοκράτες ἤ τά κομματικά προτάγματα δέν μεταδίδουν τόν ἰό κατά τόν ἰσχυρισμό τους. Ἡ ἐθνική παρέλαση ὅμως χωρίς κοινό ἤ ἡ περιφορά τοῦ Ἐπιταφίου χωρίς κόσμο ἤ ἡ ἀναμετάδοση τῆς Θείας Λειτουργίας ἀπό τά μεγάφωνα τῆς ἐκκλησίας τοῦ χωριοῦ εἶναι ἐπικίνδυνα.
Κανείς δέν ἀποκάλυψε ὅτι τό ἰικό φορτίο πού μετριόταν στά λύματα κατά τίς πρῶτες δύο φάσεις τῆς πανδημίας δέν κατέγραφε μόνο τή μεταδοτικότητα τοῦ ἰοῦ ἀλλά καί τή ραγδαία αὔξηση τῆς χρήσης ναρκωτικῶν οὐσιῶν καί ψυχοφαρμάκων.
Ὁ ἀποκλεισμός τῆς κοινωνίας ἀπό σημαντικά ψυχικά στηρίγματα πού καθημερινά μᾶς θωρακίζουν χωρίς νά τό συνειδητοποιοῦμε, ὅπως εἶναι γιά τούς μεγαλύτερους ὁ ἐκκλησιασμός τῆς Κυριακῆς, γιά τούς νεότερους ἡ παρέα, γιά κάποιους ἄλλους ἡ δουλειά, μᾶς ὁδηγεῖ σέ ἀδιέξοδα πού ἄν δέν τά δοῦμε ἐγκαίρως θά τά βροῦμε μπροστά μας.
«Οὐδέν κακόν ἀμιγές καλοῦ» ἔλεγαν οἱ ἀρχαῖοι. Αὐτό ἰσχύει καί στήν πανδημία. Εἰσερχόμενοι πιστεύω στήν τελική εὐθεῖα γιά τήν ἀντιμετώπισή της, πρέπει νά ἀδράξουμε τήν εὐκαιρία καί νά ἀντλήσουμε τά ἀπαραίτητα διδάγματα γιά τό μέλλον μας, πού εἶναι βέβαιο ὅτι θά εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό ἀπό αὐτό πού φανταζόμασταν.
Πρῶτο σημαντικό δίδαγμα εἶναι νά συλλογιστοῦμε καί νά κάνουμε τήν αὐτοκριτική μας. Νά ἀναλογιστοῦμε τά λάθη μας καί νά ξαναϊεραρχήσουμε τίς ἀξίες μας. Ὅλα δέν διέρχονται μόνο μέσα ἀπό τόν ἑαυτό μας ἀλλά καί μέσα ἀπό τούς ἄλλους. Ἄν ὑποφέρει ὁ διπλανός σου ἤ τό γειτονικό ἀναπτυσσόμενο κράτος, τό κακό θά ἀγγίξει ἀργά ἤ γρήγορα κι ἐσένα. Τό ἀποδεικνύει ἡ πανδημία, ἡ μετανάστευση, ὁ πόλεμος.
Δεύτερο δίδαγμα, ἡ τεχνολογία καί ἡ γνώση δέν ἀρκοῦν, ἄν δέν συνοδεύονται ἀπό ἀνθρωποκεντρικές φιλοσοφικές ἀντιλήψεις καί ἠθικές ἀξίες, πού ὁρίζουν τίς σχέσεις μεταξύ τῶν ἀνθρώπων καί ἀπό ἀρχές καί κανόνες πού καθορίζουν τίς σχέσεις μεταξύ τῶν κρατῶν.
Τρίτο δίδαγμα, τά αὐτονόητα τοῦ παρελθόντος καθίστανται ζητούμενα τοῦ μέλλοντος. Οἱ ἁπλές ἀνθρώπινες σχέσεις καί οἱ καθημερινές συνήθειες πρέπει στά μάτια μας νά ἀνακτήσουν τήν πραγματική τους ἀξία, τήν ὁποία τή ξεχάσαμε καί τήν ὑποτιμήσαμε. Ἐκτιμήσαμε τήν ἀγκαλιά τοῦ γονιοῦ, τή χειραψία τοῦ συνεργάτη καί τό φιλί τοῦ συντρόφου, μόνο ὅταν τό στερηθήκαμε.
Τέταρτο δίδαγμα, ὅσα μποροῦμε νά κάνουμε μαζί μέ τούς ἄλλους μέ ἀλληλοσεβασμό καί ἀλληλεγγύη δέν μποροῦμε νά τά καταφέρουμε μόνοι μας. Ἐνδεικτικό παράδειγμα εἶναι ἡ παρασκευή τοῦ ἐμβολίου. Ἄν δέν συνεργαζόταν ἡ πολιτική, δηλαδή τά κράτη πού χρηματοδότησαν, μέ τήν ἐπιστήμη, δηλαδή τούς ἐρευνητές τῆς παγκόσμιας πανεπιστημιακῆς κοινότητας καί τήν ἀγορά, δηλαδή τίς βιομηχανίες πού μπῆκαν ἐπιθετικά στήν παραγωγή, δέν θά εἴχαμε ἀποτέλεσμα σέ ἕνα, ἀλλά σέ ἑπτά χρόνια κατά μέσο ὅρο. Ἄρα θά πληρώναμε πολύ ἀκριβότερο τίμημα σέ ἀνθρώπινες ζωές.
Ἡ τεχνολογία συνέβαλλε κατά τή διάρκεια τῆς καραντίνας στό νά συνεχίσουμε μέ ἀσφάλεια νά λειτουργοῦμε. Ἐλπίδα ὅλων ὅμως εἶναι καί ὁ συλλογισμός τῆς ἀπομόνωσης νά ὁδήγησε στήν αὐτογνωσία καί γενικότερα στήν συνειδητοποίηση τοῦ τί πραγματικά ἀξίζει νά κρατήσουμε ἤ νά ἀλλάξουμε στά θέματα τῆς ἀνθρωπιᾶς, τῆς ἠθικῆς καί τῆς φιλοσοφίας μας, ὥστε ὅταν πέσουν οἱ μάσκες νά ἐμφανιστοῦν χαμόγελα πού μποροῦν νά ἐγγυηθοῦν ἕναν καλύτερο κόσμο.
*Βουλευτής Ροδόπης Νέας Δημοκρατίας
Ἐπίκουρος Καθηγητής Νομικῆς Εὐρωπαϊκοῦ Πανεπιστημίου Κύπρου
Μ.Η.Τ. 232122