Ἡ Τουρκία ἐλέγχει τό 70% τῆς ροῆς φυσικοῦ ἀερίου πρός τήν Ἑλλάδα

Ἡ πλειονότης τῶν εἰσαγωγῶν διέρχεται μέσω πλέγματος ἀγωγῶν πού εὑρίσκονται σέ τουρκικά ἐδάφη!

Τοῦ Κ. Ν. Σταμπολῆ *

ΜΕ τό φυσικό ἀέριο νά καταλαμβάνει ὁλοένα καί μεγαλύτερο ποσοστό στό ἐνεργειακό ἰσοζύγιο τῆς χώρας, ἰδίως μετά τήν σταδιακή ἀπόσυρση τῶν λιγνιτικῶν μονάδων τῆς ΔΕΗ, ἐλέῳ Κλιματικῆς Ἀλλαγῆς (βλέπε ἀπόφαση Κυρ. Μητσοτάκη γιά πρόωρη ἐγκατάλειψη τοῦ λιγνίτη τόν Σεπτέμβριο 2019) καί τήν Τουρκία νά συνεχίζει τίς προκλήσεις της στήν περιοχή μας, μέ τελευταῖο παράδειγμα τήν καταπάτηση τῶν Βαρωσίων στήν Κύπρο, τό θέμα τῆς ἐνεργειακῆς ἀσφάλειας ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη σημασία.

Δυστυχῶς ἄν καί πέρασε μισός αἰώνας ἀπό τήν ἀνακάλυψη ἐμπορικά ἐκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων πετρελαίου καί φυσικοῦ ἀερίου (Θάσος 1971) καί ἔκτοτε ἐπιβεβαιώθηκαν ἀξιόλογα ἀποθέματα σέ διάφορα σημεῖα τῆς χώρας, ἡ Ἑλλάδα δέν μπόρεσε νά προχωρήσει στήν ἀξιοποίησή τους μέ ἀποτέλεσμα σήμερα, πλήν μιᾶς ἐλάχιστης παραγωγῆς στόν Πρῖνο, νά ἐξαρτᾶται ἀποκλειστικά ἀπό εἰσαγωγές ὑδρογονανθράκων, οἱ ὁποῖοι μαζί μέ τίς εἰσαγωγές ἠλεκτρισμοῦ καλύπτουν σχεδόν τό 72% τῆς πρωτογενοῦς ἐνεργειακῆς προμήθειας τῆς χώρας. (Στοιχεῖα 2019: 68% πετρέλαιο καί φυσικό ἀέριο, 15% λιγνῖτες, 13% ΑΠΕ καί 4% εἰσαγωγές ἠλεκτρισμοῦ.)

Παρέλκει νά ἐξηγήσουμε τούς λόγους τῆς κακοδαιμονίας μας πού μᾶς ἀπέτρεψαν ὅλα αὐτά τά χρόνια ἀπό τό νά ἐκμεταλλευτοῦμε τόν πολύ ἀξιόλογο φυσικό ἐνεργειακό ὀρυκτό πλοῦτο πού διαθέτουμε. Σημασία ἔχει νά κατανοήσουμε ἐπί τέλους ὅτι ὅσο αὐξάνεται ἡ ἐνεργειακή μας ἐξάρτηση τόσο ποιό εὐάλωτοι γινόμαστε στά γεωπολιτικά παιχνίδια καί ἐκβιασμούς τῶν ἐχθρῶν μας εἴτε τούς ἐν τῇ Ἀνατολῇ ἤ τούς κείμενους εἰς βορρᾶ. Γιά αὐτό προέχει ἡ ἐνδυνάμωση τῆς ἐνεργειακῆς μας ἀσφάλειας –δηλαδή τῆς ἀδιάλειπτου παροχῆς ἐνέργειας πρός τόν καταναλωτή.

Σήμερα ἡ ἐνεργειακή ἐξάρτηση τῆς Ἑλλάδας ἔχει αὐξηθεῖ δραματικά φθάνοντας σχεδόν τό 78% –ἀρκετά ὑψηλότερα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ μέσου ὅρου πού εἶναι στό 55%– ἀφοῦ διαρκῶς διευρύνεται τό ποσοστό εἰσαγωγῶν ἐνεργειακῶν πρώτων ὑλῶν καί ἠλεκτρισμοῦ. Ὅμως πέρα ἀπό αὐτή τήν διαπίστωση ὑπάρχει σοβαρή ἐξάρτηση καί στό πεδίο, ἀφοῦ τό 70% περίπου τῶν εἰσαγωγῶν φυσικοῦ ἀερίου διέρχονται πλέον μέσω πλέγματος ἀγωγῶν πού εὑρίσκονται σέ τουρκικά ἐδάφη. Τό ὑπόλοιπο εἰσάγεται σέ μορφή ὑγροποιημένου φυσικοῦ ἀερίου (LNG) μέσω τοῦ τερματικοῦ σταθμοῦ τοῦ ΔΕΣΦΑ στήν Ρεβυθούσα. Δηλαδή καί οἱ τρεῖς βασικοί ἀγωγοί μέσω τῶν ὁποίων ἡ Ἑλλάδα προμηθεύεται Ρωσσικό καί Ἀζέρικο ἀέριο διέρχονται ὅλοι τους μέσω Τουρκίας.

Ποιό συγκεκριμένα, οἱ εἰσαγωγές φυσικοῦ ἀερίου στήν Ἑλλάδα μέσα ἀπό χερσαίους ἀγωγούς ἔχουν ὡς ἑξῆς:

(α) Σιδηρόκαστρο–. Εἶναι τό σημεῖο εἰσόδου τοῦ ὑφιστάμενου ἀγωγοῦ πού διέρχεται μέσω Βουλγαρίας μέσω τοῦ ὁποίου ξεκίνησαν οἱ παραδόσεις ρωσσικοῦ ἀερίου στήν Ἑλλάδα τό 1996. Ἐνῶ τό ἀέριο αὐτό μέχρι τά τέλη τοῦ 2019 ἔφθανε στή Βουλγαρία, ἀπό τήν Ρωσσία, μέσω τοῦ Trans Balkan Pipeline (μέσω Οὐκρανίας-Μολδαβίας καί Ρουμανίας), ἡ διαδρομή αὐτή καταργήθηκε μέ τήν ἐνεργοποίηση τοῦ TurkStream ἀπό 1/1/2020. Ἔτσι, τό ρωσσικό ἀέριο παραδίδεται στήν Βουλγαρία, στά Τουρκο-Βουλγαρικά σύνορα, ὅπου μεταφέρεται μέσω εἰδικοῦ ἀγωγοῦ ἀπό τό σημεῖο εἰσόδου (στό Kiyikoy) στήν Τουρκία. Ἄν καί τό ἀέριο πού παραδίδεται στή Βουλγαρία εἶναι ρωσσικό, αὐτό διέρχεται μέσα ἀπό τουρκικό σύστημα ἀγωγῶν πού ἐλέγχεται ἀπόλυτα ἀπό τήν κρατική ἑταιρεία πετρελαίου καί φ. ἀερίου BOTAS.

(β) Κῆποι.– Αὐτό εἶναι τό σημεῖο εἰσόδου τοῦ γνωστοῦ Ἑλληνο-Τουρκικοῦ διασυνδετήριου ἀγωγοῦ (IGT) πού συνδέει τά ἐθνικά δίκτυα τῶν δύο χωρῶν. Ὁ ἀγωγός ἔχει μῆκος 270 χλμ. μέ 85 χλμ. ἐπί Ἑλληνικοῦ ἐδάφους καί τό ὑπόλοιπο στήν Εὐρωπαϊκή καί Ἀσιατική Τουρκία. Σέ λειτουργία ἤδη ἀπό τό 2007, ὁ ἐν λόγῳ αὐτός ἀγωγός προμηθεύει ἀέριο προέλευσης Τουρκίας (Turkish Basket) βάσει σύμβασης μεταξύ ΔΕΠΑ καί BOTAS. Παρά τό γεγονός ὅτι ὁ ἀγωγός αὐτός ἔχει χωρητικότητα πού φθάνει τά 4.0 δισεκ. κυβ. μέτρα τόν χρόνο, χρησιμοποιεῖται μόνο ἕνα μικρό μέρος τῆς δυναμικότητάς του πού σπανίως ξεπερνᾶ τό 15%.

(γ) Ἀγωγός ΤΑΡ.– Ἄν καί ὁ ἀγωγός αὐτός μεταφέρει ἀζέρικο ἀέριο, ἐλέγχεται πλήρως ἀπό τήν BOTAS, ἀφοῦ ἀποτελεῖ συνέχεια τοῦ συστήματος ΤΑΝΑΡ (ἰδιοκτησία τῆς κοινοπραξίας SOCAR, BOTAS, TPAO) πού διασχίζουν τήν Τουρκία γιά νά φθάσουν στά ἑλληνο-τουρκικά σύνορα στούς Κήπους καί νά ἑνωθοῦν μέ τόν ΤΑΡ. Ἡ ΔΕΠΑ ἔχει τήν δυνατότητα νά προμηθευτεῖ μέσω ΤΑΡ ἕως 1.0 δισεκ. κυβ. μέτρα τόν χρόνο. Ἐκτιμᾶται ὅτι μέ τήν ἔναρξη τῆς ἐμπορικῆς λειτουργίας τοῦ ἐν λόγῳ ἀγωγοῦ, ἤδη ἀπό τά μέσα Δεκεμβρίου 2020, καί βάσει τῶν ὅρων προμήθειας ἀερίου μέ τήν κοινοπραξία, ἡ ΔΕΠΑ πρόκειται νά αὐξήσει προοδευτικά τίς παραλαβές ἀζέρικου ἀερίου.

Συμπερασματικά, μέ τήν ἐνεργοποίηση τοῦ ΤΑΡ καί τήν ἀποκλειστική διοχέτευση τοῦ ρωσσικοῦ ἀερίου (ἀπό 1/1/2020) μέσω τοῦ TurkStream, ἡ προμήθεια φυσικοῦ ἀερίου τῆς χώρας μέσῳ ὅλων τῶν χερσαίων διαδρομῶν ἐλέγχεται πλέον ἀπόλυτα (100%) ἀπό τήν Τουρκία.

Χάρις στήν αὔξηση τοῦ ὄγκου προμήθειας LNG, ἰδιαίτερα κατά τά τελευταῖα δύο χρόνια, ἡ ἐξάρτηση ἀπό τήν Τουρκία ἔχει μειωθεῖ σέ ἕνα βαθμό, ἀφοῦ κατά μέσο ὅρο τό 30% τῆς συνολικῆς προμήθειας φυσικοῦ ἀερίου τῆς Ἑλλάδας προέρχεται πλέον ἀπό LNG μέσω τοῦ τερματικοῦ σταθμοῦ τῆς Ρεβυθούσας. Ὅμως ὁ μεγάλος ὄγκος ἀερίου πού τροφοδοτεῖ τό Ἑλληνικό ἐνεργειακό σύστημα θά ἐξακολουθήσει νά προέρχεται ἀπό τήν Ρωσσία καί τό Ἀζερμπαϊτζάν ἀφοῦ ὑπάρχουν μακροπρόθεσμες συμβάσεις μέ τήν ΔΕΠΑ καί ἄλλους προμηθευτές.
Ἄρα ἡ Τουρκία θά ἐξακολουθήσει νά ἐλέγχει τούς διερχόμενους ἀγωγούς, μέ ὅ,τι αὐτό μπορεῖ νά σημαίνει γιά τήν ἐνεργειακή ἀσφάλεια τῆς χώρας. Ὅπου στήν περίπτωση ἐκδήλωσης ἑνός θερμοῦ ἐπεισοδίου ἤ καί πολεμικῆς σύρραξης ἡ Ἄγκυρα δέν θά διστάσει οὔτε στιγμή νά διακόψει τήν ροή ἀερίου μέσα ἀπό τούς ἀνωτέρω ἀγωγούς ἔστω καί ἐάν ἡ διέλευσή του διέπεται ἀπό διεθνεῖς συμφωνίες. Ὅλοι γνωρίζουμε καλά τό πόσο ἡ Τουρκία σέβεται τίς διεθνεῖς συνθῆκες.

Γιά αὐτό ἐδῶ καί πολύ καιρό ὑποστηρίζουμε σταθερά τήν ἀνάγκη ὅπως ἡ Ἑλλάδα ἀξιοποιήσει ἐπιτέλους τά σημαντικά ἀποθέματα φυσικοῦ ἀερίου πού διαθέτει. Σήμερα ἡ συγκυρία εἶναι ἰδιαίτερα εὐνοϊκή μέ μεγάλες διεθνεῖς ἑταιρεῖες (Total-ExxonMobil-ΕΛ.ΠΕ.) νά ἔχουν ἀναλάβει τίς παραχωρήσεις νότια καί δυτικά τῆς Κρήτης πού παρουσιάζουν ἐνδιαφέρον καί μποροῦν, ἄν δέν τούς ἀποτρέψει ἡ κυβέρνηση μέ τήν δῆθεν «περιβαλλοντική» της πολιτική καί τίς ἰδεοληψίες της περί ἄχρηστων κοιτασμάτων (stranded assets), νά τά ἀναπτύξουν καί μάλιστα σέ πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Ἡ τεχνολογία γιά γεωτρήσεις σέ βαθιά ὕδατα ἔχει ἀναπτυχθεῖ ἐντυπωσιακά τά τελευταῖα χρόνια, ἐνῶ ἔχει ἐπίσης μειωθεῖ κατά πολύ ὁ χρόνος γιά τίς ἔρευνες καί παραγωγή. Εἶναι χαρακτηριστικό τό παράδειγμα τοῦ τεράστιου Αἰγυπτιακοῦ κοιτάσματος φ. ἀερίου Zohr, τό ὁποῖο ἀνακαλύφθηκε τό 2015 καί ἡ παραγωγή του ξεκίνησε στά τέλη τοῦ 2017.

*Πρόεδρος τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐνέργειας ΝΑ Εὐρώπης (ΙΕΝΕ)